Uzun süre seçimler ve af yasaları ile oturmaktan paslanan Maliye teşkilatı sahaya bir indi, pir indi.
Cuma günü köşemde yayımlanan “Türkiye gerçeği:100 beyan et,300 kaçır” başlıklı yazımın sonunda; 2024 yılında bulunan rekor vergi kaçağı sonucunda salınan vergi ve kesilen cezalar, izaha davet ve tahsilatı hızlandırma çalışmalarında ulaşılan başarıda payı olan Maliye personelinin sorunlarını dile getireceğimi ifade etmiştim. Daha önce de bu konularda birçok yazı kaleme almıştım.
VERGİ DAİRESİ, DEVLETİN EN ÖNEMLİ KURUMUDUR
Vergi Usul Kanunu’nun “Vergi Dairesi” başlıklı 4. maddesinde; “Vergi dairesi mükellefi tespit eden, vergi tarh eden, tahakkuk ettiren ve tahsil eden dairedir” şeklinde tanımlanmıştır. Tanımdan da anlaşılacağı üzere; vergilendirme sürecini vergi dairesi olmadan yapmak mümkün değil. Gelir İdaresi Başkanlığı’nın 2023 yılı sonu dolu kadro sayısı 38.582 kişidir.
Vergilendirme sürecini yürüten vergi dairelerinde çalışan herkesin birinci sorunu; yapılan iş, verilen emek ve devlette emsal meslek gruplarına göre düşük maaş alıp, geçim sıkıntısı çekilmesi. Yeni yapılan zamlarla birlikte; bekar 1/4 Grup Müdürü 66.463,44 TL, bekar 1/4 Vergi Dairesi Müdürü 63.599,56 TL, bekar 1/4 Müdür Yardımcısı 61.435,35 TL, bekar 1/4 Gelir Uzmanı 60.099,02 TL ücret almaktadır (Bu rakamları alanların 1. derecenin 4. kademesine gelmiş çok deneyimli emekliliğe çok yaklaşmış personel olduğunun altını çizelim) Şaşırdınız değil mi? Lojmanlar satılmış ve en düşük kira 20.000 TL. Bu kadar düşük maaş al, 2024 yılında 7.6 trilyon TL vergi tahsilatının Hazine’ye intikalini sağla. Ülkemizde hiçbir başarı cezasız kalmıyor maalesef.
Vergi Dairesi Müdürleri ve yardımcıları tayin yolu ile yer değiştirmeye tabi. Maddi ve cezai sorumlulukları var. Görev ve sorumluluklarının ağırlığı ile mütenasip bir maaş beklemeleri normal. Gelir Uzmanları, kayıt dışı ile mücadele kapsamında sokak sokak elde iPad denetimlerdeler ve izaha davet müessesesinin başarısında çok önemli payları var. Bu arada, son yıllarda vergi dairelerinin geçen yıllara göre yarı yarıya azalmış personelle daha yüksek performans sergilediğinin de altını çizelim.
Devletin bütün kurumları tasarrufu unutup trilyonları harcama yarışına girmişken, kasaya para girişini sağlayan vergi dairelerinin ve personelinin yok sayılması abesle iştigaldir. Uzun süre seçimler ve af yasaları ile oturmaktan paslanan Maliye teşkilatı sahaya bir indi, pir indi.
MALİYETE DEVLET KATLANIYOR ÖZEL SEKTÖRE KAPTIRIYOR
Kayıt dışı ekonomi, vergi kayıp ve kaçağı ile mücadele kapsamında vergi inceleme raporlarını düzenleyen vergi müfettişlerinin durumu da Vergi Dairesi çalışanlarından farklı değil. Bir müfettişin mesleğe girişinden vergi müfettişi olarak atanmasına kadarki süreç kısaca şu şekildedir;
KPSS’den en yüksek puanları almaları ve kurumun yazılı ve sözlü sınavlarında başarılı olmaları gerekir. Vergi müfettiş yardımcısı olarak mesleğe başladıklarında; 6 aylık temel eğitime tabi olurlar ki, bu süreçte de sürekli sınavlara tabi tutulurlar. Daha sonra 1 ile 1.5 yıllık refakat dönemi başlar. Bu dönemde mesleki bilgi ve tecrübe edinirler. Refakat döneminde de başarılı olanlar, yetki sınavına tabi tutulur. Yetki sınavından başarılı olanlar re’sen inceleme yetkisine haiz olur. Mesleğe girişin 3 veya 4. yılında ise yeterlilik sınavına tabi tutulurlar. Bu sınav kamudaki en zor sınavlardandır. Birkaç oturumdan oluşur ve birkaç gün sürer. Yeterlilik yazılı sınavdan başarılı olanlar, sözlü sınava tabi tutulur ve bunda da başarılı olanlar vergi müfettişi olarak atanırlar.
Vergi müfettişi olarak atandıktan sonra gerek asli görevleri olan vergi incelemesi, teftiş, soruşturma yapmak; gerekse Bakanlık bünyesindeki MASAK, SDDK gibi birimlerin denetimlerine destek (bazen bizzat yürütme) gerekse de diğer Bakanlıkların denetimlerine destek olurlar. Görüleceği üzere; vergi müfettişleri çok yönlü yetişmiş insan gücüdür.
Bu insanlar neden bu zor sürece göğüs geriyor? Öyle ya, çok daha az emek vererek başka meslekler de seçebilirler ama hepsi ülkesine faydalı işler yapma amacında. Zaten bu sene açıklanan rakamlar da bunu gösteriyor.
Peki bu yetişmiş iş gücünün beklentisi nedir? Öncelikle asgari şartlarda rahat edebilecekleri mali imkanlar, yani hak ettikleri maaş düzeyi. Bu maaş sağlanıyor mu derseniz, edindiğim bilgilere göre hayır. Yeni yılda yapılan %11.54’lük zamdan sonra vergi müfettişleri ortalama 85.000 TL maaş alacak. Belki ülkedeki ücretler bu düzeyde iken, daha ne maaş artışı diyebilirsiniz. Ancak, bunu bir de yukarda özetlediğim mesleki süreçler, yapılan işler ve Hazine’ye girişi sağlanan rakamlar bağlamında objektif değerlendirmek de fayda var.
Vergi müfettişlerinin ağır iş yükü, maaş ve harcırah sorunları çözülmeyince ne oluyor? Maalesef bütün güzel ideallerini bırakarak, kamudan ayrılıyor ve özel sektörde çalışmaya başlıyorlar. Kısacası devlet, özel sektöre nitelikli işgünü sağlayan istihdam ofisine dönüşüyor. Vergi Denetim Kurulu’na 15.236 vergi müfettişi kadrosu tahsis edilmiş ve kadroların 8.009’u boş. 7.227 vergi müfettişi var ama denetim gücüne 5.965 vergi müfettişi katkı verebiliyor (Rakamlar 31.12.2023 tarihine aittir, her yıl en az 250 müfettiş devletten ayrılmaktadır).
Maliye personelinin sorunları çözülürse; kayıtdışı ekonomi karşısında başarı mümkün olabilir
Gerek Gelir İdaresi Başkanlığı’nın gerekse Vergi Denetim Kurulu’nun 2024 yılında yaptığı ve kayıt dışı ekonomik faaliyetleri odak noktasına koyan denetim çalışmaları, çok etkili ve verimli oldu. Ülkemizde, kayıtlı ekonomiden daha büyük bir kayıt dışı ekonomi olduğu gerçeği karşısında, inilen sahada hep kalmakta fayda var. Yapılması gerekenler belli. Yaptıkları çalışmalar ile devletin kasasını doldurmaya çalışan Maliye personelinin tam konsantrasyonunu sağlamak. Bunun için ilk başta ekonomik şartlarını iyileştirmek ve yönetimsel sorunlarını çözmek. Vergi Dairesi Müdürü’ne ortalama bir şirkette çalışan muhasebe müdür yardımcısı maaşından, vergi müfettişine ise muhasebe müdürü maaşından daha az maaş vererek başarı beklemek yerine; kamuda en yüksek maaşları bu meslek grubuna verip, kayıt dışı ekonominin kayıt içine alınması ile artacak vergi tahsilatının keyfini çıkarmak gerekir.
Türkiye, dünyada en düşük maliyetle vergi tahsilatı yapmakla övünüyor. Her 100 TL tahsilat için 46 kuruş harcıyoruz. Personele ilave vereceğiniz 1 birim en az 10 birim olarak kasaya döneceğine göre, neyi bekliyoruz?
