Son aylarda vergi idaresi tarafından, vergi mükelleflerine risk analizi uygulaması kapsamında gönderilen izaha davet yazılarında, kasa hesabı yani 100 ve ayrıca 131 hesabına ilişkin açıklamalar talep edilmektedir.
Tebliğ edilen, talep yazılarında idarenin istemiş olduğu şablona uygun bir tablo halinde yapılan işlemin açıklaması sorulmaktadır. Tarafımıza yansıyan durumlara göre, 100.000,00 TL üzerinde olan işlemlerde tüm mükelleflere, adat yapılmasını, aksi takdirde inceleme ve örtülü kazanç hükümlerine göre işlem yapılacağı tebliğ edilmektedir. Konuyla ilgili olarak; 2024 yılı için 28.12.2024 gün ve 32766 sayılı RG’de yayınlanan TC. Merkez Bankası tebliği yıllık %48,25 oranına göre işlem yapılması istenilmektedir.
Aşağıda soru ve yanıtlar halinde, 100 kasa hesabına ilişkin adatlandırma konusunda açıklamalarımız yer almaktadır.
SORU 1 : İdare tarafından gönderilen yazılara nasıl bir cevap verilmelidir?
CEVAP: Vergi dairelerine yollanan yazılarda mükelleflerin daha çok 100 ve 131 nolu hesaba ilişkin yüksek bakiye veren firmaların adat yapıp yapmadığı, adat yaptıysa adat faturası ve hesaplama tablosu talep edilmektedir. Bunun için; mükelleflerden yanıt verme ve belge ibraz süresi 15 gün olarak belirtilmektedir. Bu yazılara süresinde yanıt verilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde özel usulsüzlük cezası ile cezalandırılma söz konusu olacaktır. Süre yetmediği takdirde ek süre talep edilebilir.
SORU 2 : Kasa hesabına nasıl adat işlemi yapılacaktır?
CEVAP: Kasa hesabı; öyle bir hesaptır ki; sürekli hareket halindedir. Kasa hesabında, işletmenin durumuna göre mevcut olacak tutara ilişkin standart bir ölçüt bulunmamaktadır. Çünkü bu tutar işletmenin faaliyet gösterdiği sektör, işletmenin aktif büyüklüğü, net satışlarına ve iş hacmine göre farklılık gösterebilmektedir. Ticari hayatın, önemli bir gerçeği gereği olarak, basiretli bir iş adamının elinde atıl fon bulundurmaması gerekir. Yine ticari hayatın akışı gereği, normal ihtiyacın haricinde bulunan nakit fazlalıklarının çeşitli finansal enstrümanlar ile değerlendirilmesi gerekir. Kasa hesabının, bakiyesinin yüksek olmasının çeşitli sebepleri olabilir. En çok karşılaşılan sebepleri kısaca aşağıda olduğu gibi özetleyebiliriz:
1- Bordrolarda kayıtlı ücretlerin haricinde açıktan yapılan ödemeler,
2- Şirket ortaklarının, kişisel harcamalarının, eş ve çocukları ile yakınlarının giderlerinin şirket tarafından karşılanıyor olması,
3- Döviz değerlemesi sonucu oluşan kur farkları gibi fiktif gelir oluşumundan kurtulmak için bu bedellerin tahsil edilmiş gibi gösterilmesi,
4- Belgesiz harcamalar,
……..
Aslında; kasa hesabında yüksek bir bakiye görünüyor iken; bankadan kasaya para transferi veya banka kredisi kullanılması gibi durumlar kasa hesabında gözüken paranın aslında fiilen bulunmadığının ispatını teşkil etmektedir.
Hazine ve Maliye Bakanlığı vergi inceleme elemanları kasa hesabında gözüken yüksek nakit tutarları üzerinden faiz tahakkuk ettirilmek suretiyle, veya bu iddiayla vergi tarhiyatı yapabilmektedir.
İşletme kasasında bulunmayan söz konusu tutarlar için yukarıda belirtilen gerekçelere istinaden Kurumlar Vergisi Kanunu (KVK)’na göre cezalı tarhiyat yapılabilmektedir. Söz konusu kanunun “transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımı” başlığını taşıyan 13/1. Maddesinde; “Kurumlar, ilişkili kişilerle emsallere uygunluk ilkesine aykırı olarak tespit ettikleri bedel veya fiyat üzerinden mal veya hizmet alım ya da satımında bulunursa, kazanç tamamen veya kısmen transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü olarak dağıtılmış sayılır. Alım, satım, imalat ve inşaat işlemleri, kiralama ve kiraya verme işlemleri, ödünç para alınması ve verilmesi, ikramiye, ücret ve benzeri ödemeleri gerektiren işlemler her hal ve şartta mal veya hizmet alım ya da satımı olarak değerlendirilir” hükmü yer almaktadır.
Yukarıda madde metninden anlaşılacağı üzere transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımından bahsedilebilmesi için, ortaklara borç para kullandırma işleminde emsallere uygunluk ilkesine uyulmamış olması gerekir. Ortağa borç kullandırma işlemleri emsallere uygunluk ilkesine aykırı olarak yapılırsa, örtülü kazanç dağıtımı gündeme gelecektir. Bilindiği üzere Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 11. maddesinin (c) bendine göre, transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü olarak dağıtılan kazançların kurum kazancından indirimi mümkün değildir.
Böyle durumlarda vergisel bir sorunla karşılaşmamak için fazla paranın işletme sahiplerine mal edilmesi ve normalin üstündeki kasa bakiyelerine adat uygulaması yaparak faiz işletilmesi ve bu faizinde vergilendirilmesi gerekmektedir.
Öncelikle adat yöntemiyle faiz hesaplaması yapılırken önce ticari teamüllere uygun işletmenin kasasında bulundurması gereken tutarın belirlenmesi gerekmektedir. Bu tutarı aşan kısım için adat yapılması gerekir. Söz konusu hesaplanan adat faizi kurum kazancının tespitinde gelir olarak dikkate alınacaktır.
Adat faizi olarak da dikkate alınması gereken faiz, Merkez Bankası tarafından açıklanan "avans işlemlerinde uygulanan faiz oranları" dır.
Öte yandan; kasa hesabı bakiyesine uygulanacak; adat faizinin kdv boyutu da ayrıca önem taşımaktadır. Buna göre; Kasa bakiyesine hesaplanacak adat faizini KDV açısından değerlendirirken dikkat edilmesi gereken husus kasada görünen bakiyenin fiili bir incelemede reel olarak kasada bulunup bulunmamasıdır. Buna göre;
Kaydi gözüken kasa bakiyesinin fiili sayım ile doğrulanması;
Bu durumda basiretli bir yaklaşımda bulunulmadığından yola çıkarak hesaplanan adat faizi bankadan elde edilen faiz geliri gibi düşünülüp, KDV hesaplanmasına gerek bulunmamaktadır.
Kaydi gözüken kasa bakiyesinin fiili sayım ile doğrulanmaması;
Bu durumda kasa bakiyesinde reel olarak yer almayan tutar ortaklar tarafından kullanılmış sayılır ve finansman hizmeti olarak kabul edilir. Söz konusu finansman hizmeti için fatura düzenlenmesi ve hesaplanan faiz tutarı üzerinden KDV hesaplanması gerekmektedir.
Yüksek bakiyeli kasalara adat yöntemiyle sürekli faiz hesaplamak vergisel yönden oluşabilecek tüm eleştirileri ve olumsuz sonuçları maalesef engellemeyecektir. Kasa bakiyesinin sürekli olarak kabul edilemeyecek derecede fazla olan işletmelere vergisel açıdan kesinlikle kayıt dışı işlemleri olan işletme gözüyle bakılacaktır. Bu nedenle mali işlemleri, ortakları ile olan ilişkileri, ortaklarının şahsi vergi beyanları daha detaylı bir incelemeye tabi tutulacaktır.
Olması gereken kasa hesabında yüksek tutarların bulundurulmaması, işletme nakdinin mümkün olduğunca bankada tutulması ve tahsilat ve ödemelerde kesinlikle banka kanalının tercih edilmesidir. Aksi halde işletmenin vergi incelemesine alınması ihtimal dahilindedir. Nitekim; son günlerde gelir idaresi mükelleflerden bu konuda belli tutarı aşan bakiyeler için açıklama talep etmektedir.
SORU 3 : Kasa hesabı bakiyesi için ne gibi önlem alınmalıdır?
CEVAP: Öncelikle belirtelim ki; bu hesabın kullanımı tek düzen hesap planına uygun ve muhasebe sistemi uygulama genel tebliğine uyarlı olarak işlenmelidir. Belgesiz hiçbir harcama bu hesap ile ilişkilendirilmemelidir. Şirket ortaklarına, belgesiz ödeme yapılmamalıdır. Şirket ortaklarına yapılacak ödemelerle ilgili huzur hakkı bordrosu düzenlenmelidir. Ayrıca; söz konusu hesabın kullanılması sırasında belgesiz harcamalarla ilgili alt kırılım hesapları açılarak belgesiz harcamalar buradan takip edilmelidir. Örneğin; 100.01 Belgesiz Harcamalar şeklinde. Belgesiz harcamalara adat uygulanamaz. 100.02 gibi ayrı bir kasa bakiye hesabı açılarak bu hesapta 100 kasa hesabında gerçek olan bakiyeye yer verilmesi gerekiyor. Bazı işletmelerde; kasada çok yüksek bakiyeler olabilir. Bununla ilgili olarak; bir kısmını bankaya yatırmak istemeyen yöneticilerin çeşitli sebeplerle ellerinde tutabilmektedirler. Elde tutulan bu kasadaki paraların gerçekte var olduğunu ispat edebilmek için; 31.12…… itibariyle bir kasa sayım tutanağı düzenlenebilir. Bu tutanak; taraflarca imza altına alınmalıdır. Ayrıca; bu tutanak, işletmenin envanter defterine de yapıştırılmalıdır. Öte yandan; açılabilecek alt kırılım hesaplarından biri de 100.03 ortağa ödenen paralar olabilir. Açılabilecek bu hesaba, ortağa yapılan ödemelerin 131 hesapta izlenilmesi gerekir.
Ancak; uygulamada bazı meslek mensupları ortağa verilen paraları; 100 kasa hesabında takip edebilmektedirler. Dolayısıyla; ortağa yapılan ödemeleri 131 ortaklardan alacaklar hesabını kullanmamakta ısrarcı olan kimseler için bunun 100 kasa hesabının altında açılacak ayrı bir alt kırılımda takip edilmesini tavsiye diyoruz. Çünkü; 100 kasa hesabına adat yapılması gerektiği hallerde, yalnızca bu alt kırılım olan 100.03 hesabına adat yapılacaktır.
SORU 4 : Kasa hesabı adatlandırılması ile ilgili vergi dairesinden cezalı tarhiyat geldiği takdirde ne yapmak lazım?
CEVAP: Son zamanlarda; kasa hesabı kaynaklı adat yapılmamasından dolayı pek çok mükellefe cezalı tarhiyatlar önerilmektedir. Konuyla ilgili, bazı mükellefler bu gibi tarhiyatlar hakkında uzlaşma talep ederek olayı uzlaşma komisyonlarında uzlaşarak çözüme kavuşturduklarını görmekteyiz. Ne var ki; yüksek rakamlara varan cezalı tarhiyatlarda, bazı mükelleflerin dava açarak, bu durumu vergi yargısının hakemliğine taşıdığını görmekteyiz. Yargının konuya bakış açısı konunun irdelenmesinin gerekliliğine dayandırılmaktadır. Bilanço esasına tabi mükelleflerde, mizanda hatırı sayılır borç bakiyesi veren (100 ) nolu hesap veya başka bir ifadeyle çelik kasa da tomar tomar para var diye adat hesaplanamaz. Buna önce; vergi dairesine yanıt verilerek, daha sonra dava açmak gerekmektedir. Nitekim; konu hakkında pek çok emsal yargı kararları istikrar kazanmıştır. Bu durum 2 varsayıma dayandırılmaktadır:
1- Kasadaki atıl paranın ortaklara kullandırılmış olabileceği varsayımı,
2- Kullandırılan paradan faiz alınmış varsayımı,
Kullandırıldığı varsayılan paradan alındığı varsayılan faizin vergisini istemek zorlama üzerine zorlamadır. Bugünkü koşullara göre kasa bakiyesi 100.000,00 TL ‘nin
üzerindeki tüm işlemlerde mükellefler için adat yapılmasını, aksi takdirde inceleme ve örtülü kazanç hükümlerine göre; işlem yapılacağı mükelleflere tebliğ edilmektedir.
------
(1) Ateş KORAY, MuhasebeTr. 05.02.2025, ‘’100 Kasa Hesabına İlişkin 2025 Yılında Yeni Bir Önemli Gelişme ve Tavsiye’’.
