Hazine ve Maliye Bakanı Sayın Mehmet Şimşek’in son dönem açıklamalarında maliyenin kullanmakta olduğu vergi denetim uygulamalarında yapay zeka destekli çalışmaların tamamlandığını belirtmesi vergi idaresinde dijital dönüşüm çalışmalarını yeniden gündeme getirdi.
Vergi İdaresinde Neler Oluyor?
İncelenecek mükelleflerin seçimi asıl olarak Vergi Denetim Kurulunun bünyesinde bulunan Risk Analiz Şube Müdürlüğünün Risk Analiz Merkezinde, mevcut ve yeni geliştirilen programlar kullanılarak yapılan analiz ve mukayeseler neticesinde belirlenmektedir. Risk Analiz Modeli(RAM), aynı kapsamda (aynı coğrafi bölgede ve/veya aynı faaliyet alanında) ve aynı katmanda olan mükelleflerin, bulundukları kapsamın genel eğiliminden ya da mükelleflerin kendilerinden beklenen büyüklükten gösterdiği her bir sapmayı bir sinyal yani bir risk algılamaktadır.
Risk Analizi Nedir?
Risk Analizi Yöntemi , yapılan çalışmalar çerçevesinde her türlü bilgi, veri ve istatistiği toplamak suretiyle oluşturulan Risk Analiz Sistemi üzerinden mükelleflerin faaliyetlerinin gruplar ve sektörler itibarıyla analiz edilmesi, mukayeseler yapılması ve bu suretle risk alanlarının tespit edilmesidir.
Bu süreçte, mükellefler tarafından sunulan bilgi ve belgelerin yanında finans kuruluşlarından, mükellefle iş ilişkisi olanlardan, Sosyal Güvenlik Kurumu, Tapu İdaresi, Gümrük İdaresi gibi kamu kurum ve kuruluşlarından ve diğer her türlü kaynaktan elde edilen veriler derlenerek nitelikli veri haline getirilmekte ve risk analiz programları kullanılarak analize tabi tutulmaktadır.
Risk analiz programları kullanılarak yapılan analiz ve mukayeseler neticesinde riskli sektörler ve mükellefler ile risk alanları ve dereceleri objektif olarak belirlenmekte, incelenecek konu ve mükellefler Kurulun aktif işgücü ile risk alanları ve risk dereceleri dikkate alınarak seçilmektedir.
Risk Analizi dışında incelenecek mükellefler;
- Yıl içerisinde ortaya çıkan ihbar ve şikayet konularına göre, olarak
- Yapılmakta olan teftiş, soruşturma, inceleme ve denetimler sırasında ortaya çıkan vergi inceleme taleplerine göre,
- Kamu kurum ve kuruluşlarından intikal eden ve doğrudan veya dolaylı olarak vergisel konuları içeren inceleme ve denetim taleplerine göre belirleniyor.
Şimdi Nasıl Denetlenecek Mükellefler
Şimdi getirilen sistemde Vergi idaresi Risk analizi esas itibariyle, mükellefler hakkında temin edilen bilgilerin çeşitli kriterler ve yapay zeka aracılığıyla oluşturulan senaryolar üzerinden değerlendirilmesi ve sonuçları olumsuz olan mükelleflerin vergi incelemesine sevk edilmesidir.
Mali İdare, uzunca bir süredir gerek OECD gerekse Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi çalışmalarından hareketle hizmet alanlarında dijitalleşmeye oldukça yoğun bir emek harcamaktadır. Endüstri 4.0 döneminde insan gibi düşünen ve davranan yapay zeka sistemlerinin vergi denetimi alanında da hakim hale geleceği ve bu alanda daha etkin, verimli, zaman tasarrufu sağlayan bir denetimi mümkün kılmaya yardımcı olacağı görülmektedir.
Vergi inceleme görevini bir bütün olarak elektronik ortama taşımayı ve inceleme aşamalarını emekten ziyade teknoloji yoğun süreçlere dönüştürmeyi amaçlayan “Dijital Denetim Projesi” çalışmalarına devam edilmektedir.
Dijital Müfettiş konusunun Hukuki sakıncaları var mıdır?
Mali idarenin dijitalleşme açısından çalışmalarında geldiği nokta hiç şüphesiz oldukça önemli ancak görünen o ki hukuki kaygılar daha yüksek sesle ifade edilmeye başlanılacak. Daha önce yapay zekaya dayalı analitik inceleme ve çıkarımların mükellefler açısından sorunlu olan ispat ve ispat yükü tartışmalarını yeni bir boyuta taşımasının kaçınılmaz olduğu tespitini yapmış ve yapay zekaya dayalı analitik inceleme ve çıkarımlarda ispat yükü kimde olacağı konusu açığa kavuşturulamamıştı. Dijital ortamda veri bilimi ve analitiğinden yararlanılarak ulaşılan sonuçlara mükellefler ne derecede ulaşabilecektir? Vergi mahremiyeti bunlara erişmeye engel olacak mı? Anayasa ve hukuk tekniği açısından bu sorulara “uyuşmazlık yargıya taşınmadan mükellef lehine bir cevap verilebilecek midir?” gibi sorular Yapay zeka Müfettişlerin uygulamada karşılaşacağı sorunlar gibi görünmektedir.
