25 Aralık 2021 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanarak 1 Ocak 2022'de yürürlüğe girmek üzere Gelir Vergisi Kanunu’nun 23’üncü maddesine 18’inci bent eklenerek "asgari ücrete kadar olan ücret” gelir vergisinden istisna edildi.

Asgari Ücret Tespit Komisyonu 2022 yılının ilk ayı için aylık brüt 5.004 TL ve net 4.253 TL; 1 Temmuz’dan geçerli olmak üzere ise yılın ikinci altı ayı için ise brüt 6.471 TL ve net 5.500 TL olarak belirlendi. Buna göre sadece asgari ücret geliri elde eden ücretlilerin asgari ücretleri hem gelir vergisinden hem de damga vergisinden istisna edilerek herhangi bir vergi ödemelerinin önüne geçilmiştir.

Ayrıca asgari ücretten fazla gelir elde eden ücretlilerin de net asgari ücrete kadar olan ücretleri hem gelir hem de damga vergisinden istisna edildi.

Ancak istisna edilen tutar esasında SGK matrahı üzerinden hesaplanan tutardır; gerçek asgari ücret değil. Ve bu durum hem fazla gelir ve damga vergisi ödenmesine hem de SGK ve iş mevzuatı açısından ciddi hak kayıpları doğurmaktadır. Şöyle…

Asgari ücret aylık değil, günlük hesaplanır…

Asgari Ücret Yönetmeliği’nin 4/d maddesi asgari ücreti; “İşçilere normal bir çalışma günü karşılığı ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücreti..” olarak tanımlamıştır.

Madde hükmüne göre asgari ücret aylık ya da yıllık değil günlük ödenen bir bedeldir. Oysa bu tutar ne günlük ne de aylık olarak hesaplanmaktadır. Yapılan hesaplamalara bakıldığında her ay 30 gün alınarak dikkate alınmaktadır. Çünkü 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 88’inci maddesi ile Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 100. maddesi uyarınca her ay 30 gün olarak dikkate alınmaktadır. Yani SGK matrahı ile brüt ücret aynı algılanmaktadır. Buna göre bir yıl 365 gün değil 360 gün olarak hesaplanmakta ve asgari ücretliye 2022 yılı için de 5 gün eksik ödeme yapılacaktır.

Buna göre 2022 yılının ilk altı ay için açıklanan brüt asgari ücret tutar 5.004 TL’dir ama bu tutar gerçekte SGK matrahıdır, aylık brüt asgari ücret tutarı değildir. Bu tutarı yani 5.004 TL’lik tutarı 30 güne bölüp 365 gün ile (4 yılda bir 366 gün) çarparsak yıllık (yıl içinde asgari ücret değiştiğinden ilk altı ay için) günlük asgari ücreti ve dolayısıyla da aylık gerçek asgari ücreti bulmuş olacağız. Buna göre ilk altı aylık brüt asgari ücret 5.073,5 TL; ikinci altı aylık asgari ücret ise 6.561 TL olması gerekmektedir.

GVK m.23/18’de yer alan “ödemenin yapıldığı ayda geçerli olan asgari ücretin aylık brüt tutarından işçi sosyal güvenlik kurumu primi ve işsizlik sigorta primi düşüldükten sonra kalan tutarına isabet eden ücretleri” fıkrası uyarınca gelir vergisinden istisna edilecek tutar “…aylık brüt tutarından…” ifadesi gereği “brüt asgari ücrete” isabet eden tutardır, “SGK matrahına” isabet eden tutar değildir.

Nasıl yani?

Şöyle, asgari ücretle çalışan bir kişi aylık SGK matrahı kadar yani her ay 30 günlük ücret almakta ve yılda 5 gün (4 yılda bir 6 gün) eksik ücret almaktadır. Bu tutar 2022 yılının ilk ayı için brüt 69,5 TL, net 59,5 TL; ikinci altı ay için brüt 90 TL, net 77 TL’dir. Daha basit bir ifadeyle asgari ücretli yıl içinde devamlı surette çalışırsa 2022 yılı için toplamda işverenden yıllık 819 TL eksik ücret almaktadır. Asgari ücretli sayısını bu tutarla çarptığımızda eksik ödenen toplam tutar ortaya çıkmış olacaktır.

Başka…

Asgari ücretin üstünde maaş alan herkesi de bu yanlış hesaplama vergi yoluyla ilgilendirmektedir. Asgari ücretten fazla ücret alan herkes kanun maddesinin yanlış anlaşılmasından dolayı fazla vergi ödemektedir. GVK m.23/18’de yer alan “…aylık brüt tutarından…” ifadesi gereği “brüt asgari ücrete” isabet eden tutarın istisna edilmesi gerekmektedir. Ancak uygulamada nedense aylık 30 güne isabet eden yani SGK matrahı kadar olan kısım istisna edilmektedir.

İstisna edilen tutar ilk altı ayda her ay için 4.253 TL, ikinci altı ayda ise 5.500 TL’dir. Oysa asgari ücretin gerçek brüt tutarı doğru saptansa yani ilk altı ay için aylık 5.073,5 TL; ikinci altı aylık için ise 6.561 TL üzerinden “işçi sosyal güvenlik kurumu primi ve işsizlik sigorta primi düşülse” ortalama 140 TL’ye yakın yıllık fazla vergi ödenmemiş ve dolayısıyla da çalışanın cebinden aynı tutar eksilmemiş olacaktır. Bu sayıyı asgari ücretin üstünde ücret elde eden kişi sayısıyla çarparsak (10 milyon kişi olduğunu varsayarsak) 2022 yılında yaklaşık 1 milyar 400 milyon TL fazladan gelir vergisi alınmış olacaktır. Bunun damga vergisi kısmı da cabası.    

Sosyal güvenlik sistemine de etkili olacak

Asgari ücretin iş mevzuatında günlük olarak ödenmesi kuralı var ama sosyal güvenlik mevzuatında asgari ücret, aylık brüt olarak tanımlanmıştır. 5510 sayılı yasanın 88’inci maddesi ve mezkûr yönetmelik hükümleri uyarınca sigortalık gün ve kazançları ayda 30 gün, yılda 360 gün ile sınırlandırılmıştır. Halbuki sigortalıların eksik günleri olmaksızın çalışmaları halinde 31 gün olan aylarda 31 gün, yılda da toplam 365 gün ve dört yılda bir 366 gün üzerinden sigorta prim gün ve kazanç bildiriminin yapılması gerekmektedir. Sigorta gün ve kazançlarının sosyal güvenlik mevzuatlarında sınırlandırılmasından kaynaklı olarak da sigortalılar hak kayıplarına maruz kalmaktadır.

Bu yanlış hesaplama sonucunda kişi geçici iş göremezlik tutarını eksik almakta; iş kazası ve meslek hastalıkları, analık ve hastalık hallerinde gün sayısı eksik hesaplanmakta; işsizlik sigortası ödemeleri eksik yapılmaktadır. Ayrıca ölüm, yaşlılık ve malullük aylıklarına hak kazanmada da bu sorun ciddi bir hak kaybı yaratmaktadır.

T24 | Murat BATI