Uygulamada ikinci yılı geride bırakmış durumdayız. Ancak, bu işlemlerin muhasebeleştirilmesi ve değerlemesine ilişkin tarafımıza çokça soru gelmektedir. Gelen sorulara cevap olması adına bu makale kaleme alınmıştır.
Ar-Ge/Tasarım İndiriminde Veya Teknokent Kazanç İstisnasında Fon Ayırma Şartı ve Oranı Nedir?
Yıllık beyanname üzerinde yararlanılan Ar-Ge/Tasarım indirimi ya da Teknokent kazanç istisnası tutarının 1.000.000 TL ve üzerinde olması fon ayırma yükümlülüğünün doğması bakımından temel şarttır. Belirtilen tutardan daha az indirimden veya istisnadan yararlanılması ya da hiç yararlanılmamış olması halinde fon ayırma yükümlülüğü doğmayacaktır.
Ar-Ge/Tasarım indirimine veya Teknokent kazanç istisnasına konu edilen tutarın 1.000.000 TL ve üzerinde olması halinde yararlanılan tutar üzerinden %2 nispetinde fon ayrılmalıdır.
Örneğin; Teknokentte faaliyette bulunan Çınar A.Ş., 2023 hesap dönemi kazançlarına ilişkin Nisan/2024’te verdiği Kurumlar Vergisi beyanında 3.000.000 TL tutarındaki kazanç istisnasından yararlanmıştır. Dolayısıyla, Çınar A.Ş. yararlandığı Teknokent kazanç istisnası üzerinden (3.000.000 x %2=) 60.000 TL fon ayırmakla mükelleftir.
Örneğin; bünyesinde Ar-Ge merkezi bulunan ve 2023 yılı kazançlarına ilişkin Nisan/2024 yılında verdiği Kurumlar Vergisi Beyanında 5.000.000 TL Ar-Ge indiriminden yararlanan Poyraz A.Ş. ise yararlandığı Ar-Ge indirimi üzerinden (5.000.000 x %2=) 100.000 TL fon ayırmakla yükümlüdür.
Ayrılan Fonu Nasıl Muhasebeleştireceğiz?
5746 ve 4691 sayılı Kanunlarda yer alan lafıza göre ayrılacak olan fon tutarı, yıllık beyan üzerinde yararlanılan Ar-Ge/Tasarım indirimi veya Teknokent kazanç istisnası üzerinden hesaplanmakta ve yararlanılan tutar üzerinden %2 nispetinde fon ayrılmaktadır. 2023 hesap dönemine ilişkin Kurumlar Vergisi Beyanının Nisan/2024’te verileceğini dikkate alırsak yukarıda vermiş olduğumuz örneklere göre ayrılması gereken fon tutarının muhasebeleştirilmesi işlemi aşağıdaki gibi olacaktır.
Aşağıda yer alan muhasebe kayıtları, Çınar A.Ş. ve Poyraz A.Ş’nin ticari bilanço karlarının, ayrılması gereken fon tutarının üzerinde olması halinde geçerlidir!
Teknokent Kazanç İstisnasında Ayrılan Fonun Muhasebe Kaydı:
----------------------------------------------------Nisan/2024------------------------------------------------
570 Geçmiş Yıl Karları 60.000
5** Geçici Hesap 60.000
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ar-Ge İndiriminde Ayrılan Fonun Muhasebe Kaydı:
-------------------------------------------Nisan/2024---------------------------------------------------------
570 Geçmiş Yıl Karları 100.000
5** Geçici Hesap 100.000
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Aşağıda yer alan muhasebe kayıtları, Çınar A.Ş ve Poyraz A.Ş’nin ticari bilanço karlarının sırasıyla 30.000 TL ve 50.000 TL olduğu varsayımına dayanmaktadır. Yani Ayrılması gereken fon tutarları her iki şirkette de ticari bilanço karının üzerindedir!
Teknokent Kazanç İstisnasında Ayrılan Fonun Muhasebe Kaydı:
----------------------------------------------------Nisan/2024------------------------------------------------
570-Geçmiş Yıl Karları 30.000
580-Geçmiş Yıl Zararları 30.000
5** Geçici Hesap 60.000
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ar-Ge İndiriminde Ayrılan Fonun Muhasebe Kaydı:
-------------------------------------------Nisan/2024--------------------------------------------------------
570 Geçmiş Yıl Karları 50.000
580-Geçmiş Yıl Zararları 50.000
5** Geçici Hesap 100.000
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Aşağıda yer alan muhasebe kayıtları ise hem Çınar A.Ş hem de Poyraz A.Ş’de ticari bilanço zararının olduğu durumda geçerlidir!
Teknokent Kazanç İstisnasında Ayrılan Fonun Muhasebe Kaydı:
----------------------------------------------------Nisan/****------------------------------------------------
580-Geçmiş Yıl Zararları 60.000
5** Geçici Hesap 60.000
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ar-Ge İndiriminde Ayrılan Fonun Muhasebe Kaydı:
-------------------------------------------Nisan/****---------------------------------------------------------
580-Geçmiş Yıl Zararları 100.000
5** Geçici Hesap 100.000
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ayrılan Fonların Yatırıma Dönüştürülmesi Halinde Yapılması Gereken Muhasebe Kaydı?
Fon ayrıma işlemlerine ilişkin muhasebe kayıtlarına değindikten sonra ayrılan fonun, ayrıldığı yılın sonuna kadar yatırıma dönüştürüldüğü durumda olması gereken muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir.
-------------------------------------------------xx/xx/xxxx--------------------------------------------------
11*-Menkul Kıymet xxxxx
102-Bankalar xxxxx
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yatırıma Dönüştürülen Menkul Kıymetlerin Değerlemesi Nasıl Yapılır?
5746 ve 4691 sayılı Kanunlarda yer alan düzenlemeler çerçevesinde ayrılan fon ile Girişim Sermayesi Yatırım Fonu alınması, Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığına veya Kuluçka Merkezlerinde Faaliyette Bulunan Diğer Girişimcilere Sermaye olarak konulması şarttır.
Çınar ve Poyraz A.Ş., yukarıda yer alan menkul kıymetlere yatırım yaptığı durumda söz konusu kıymetleri Vergi Usul Kanununun 279’uncu maddesi uyarınca değerlemeye tabi tutacaklardır.
Girişim Sermeyesi Yatırım Ortaklığı ile kuluçka merkezinde faaliyette bulunan girişimcilere sermaye olarak konulduğu durumda; söz konusu iktisap edilen menkul kıymetler hisse senedi niteliğinde olacağından bu hisse senetleri alış bedeliyle değerlemeye tabi tutulacaklardır. Bu menkul kıymetlerden kar payı elde edilmesi halinde, elde edilen kar payı duruma göre Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 5/1-a-1 veya 5/1-a-3 maddeleri uyarınca istisna edilecektir.
Girişim Sermeyesi Yatırım Fonu’nun iktisap edildiği durumda ise; fon portföyünün en az % 51'i Türkiye'de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşması halinde, fon katılma belgesi alış bedeli; fon portföyünün en az % 51'i Türkiye'de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşmaması halinde ise borsa rayici ile değerlenmektedir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğunun anlaşılması durumunda değerlemeye esas bedel, menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin (kur farkları dahil) iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmının eklenmesi suretiyle hesaplanmaktadır. Girişim sermayesi yatırım fonları aslında kapalı devre fonlar olup fonun değeri, sürekli olarak fon yönetiminin açıkladığı değere bağlı olarak değişim göstermekte veya stabil kalmaktadır. Dolayısıyla, iktisap edilen fon katılma belgeleri, değerleme günü itibariyle açıklanan değerlerine bağlı olarak değerlemeye tabi tutulmaktadır.
Örneğin Çınar A.Ş. tam mükellef bir yatırım fonundan fon portföyünün %30’u Türkiye’de kurulu şirketlerin hisse sentlerinden oluştuğu girişim sermayesi yatırım fonu almış olsun. İktisap tarihi itibariyle fon katılma belgesinin birim değeri 100 TL iken değerleme günü açıklanan değerinin 110 TL olması halinde, fon katılma belgesi 110 TL olarak değerlemeye tabi tutulacaktır. Peki ortaya çıkan 10 TL’lik fark ne olacaktır sorusunun cevabına gelince, söz konusu 10 TL gelir kaydedilecek; bu tutar aynı zamanda Geçici/Kurumlar vergisi beyannamesi üzerinde Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 5/1-a-3 maddesi uyarınca istisnaya konu edilecektir. Aksi durumda yani değerleme günü itibariyle açıklanan değerin iktisap bedelinin altına düşmesi halinde ortaya çıkan zarar, yine mezkur Kanun’un 5/3 maddesi uyarınca KKEG olarak dikkate alınacaktır.
