İşçi, işe yeni başladığında hem işveren hem de işçi, işe uyum konusunda belli bir süreye ihtiyaç
duyuyor. 2 aylık bu 'deneme' döneminde işçinin sigorta ve ücret gibi hakları var. İşçi başka hangi haklara sahip? İşverene sağlanan kolaylıklar neler? İşte bilmeniz gereken ayrıntılar...
İşe alım süreçleri ne kadar iyi tasarlansa da, şirketin iç dinamiklerinin kişiye uygun olmaması, işyerindeki çalışma disiplininin farklılığı gibi çalışmaya ilişkin nedenlerle ya da tamamen işyerine geliş gidişte yaşanan problemler veya iş arkadaşlarıyla anlaşamamak gibi kişisel nedenlerle işe yeni alınan işçilerin istenen performansı veremedikleri görülebiliyor. Bu nedenle işverenler iş sözleşmelerine deneme kaydı koymak istiyor. Aynı şekilde işçiler açısından bakınca da benzer nedenlerle yeni girdikleri işe uyum sağlayamayabiliyor. İşçinin deneme sürecinde sigorta dahil haklarından ve işverene faydalarından bahsedeceğim.
EN AZ 2, EN FAZLA 4 AY
Hem işçi hem de işveren açısından daha başlangıçta yaşanabilecek sorunların önüne geçebilmek için 'deneme süresi' uygulaması düzenlenmiş durumda. Buna göre, iş sözleşmelerine 2 ayı geçmemek üzere deneme kaydı konulabiliyor. Yani deneme süresi konmamış olsa 2 aydır işyerinde çalışan bir kişiyi işten çıkartırken 2 haftalık ihbar süresine uymak zorunda olan işveren, deneme süresi söz konusu ise sözleşmeyi ihbar süresine uymadan ve tazminat ödemeden hemen sonlandırabiliyor. Aynı hak işçi için de söz konusu. Deneme süresi en fazla 2 ay olarak belirlenebiliyor. Yalnızca toplu iş sözleşmesinde hüküm var ise 4 aya çıkartılabiliyor.
ÜCRET DURUMU
İşverenlerin çoğu kez deneme süresini, sigortasız ve ücretsiz çalıştırma yöntemi olarak kullandığını görüyoruz. Ancak belirttiğimiz gibi deneme süresinin amacı, sigortasız ve ücret ödemeden işçi çalıştırmak değil, işe alımda en uygun elemanın seçilmesinin sağlanması adına hem işverenin hem de işçinin işten memnun olmaması halinde tazminat ödemeden iş sözleşmesini feshedebilmesidir. Dolayısıyla deneme süresinde işçiye hem ücret ödenmesi hem de sigorta girişinin yapılması gerekiyor. Bazı işverenlerin deneme süresi zarfında işçinin sigortasını yapmadığı da görülüyor. Bu durum açıkça kanuna aykırılık teşkil ediyor.
TEŞVİK KONUSU
Sosyal güvenlikte 'deneme süresi' diye bir uygulama yok. Yani deneme süresi içerisinde işçinin sigortası yapılmak zorunda. Deneme süresinde işçisine sigorta yaptırmayan işveren, hem idari para cezası ile karşılaşacak hem de yürürlükte olan sigorta prim indirimi ve teşviklerinden 1 yıl süreyle yararlanamayacak. Dolayısıyla işverenler deneme süresinde sigorta yaparak idari para cezalarından kaçınmalı ve teşviklerden yararlanmaya devam etme hakkını korumalı.
İZİN VE KIDEME ETKİSİ
Deneme süresi sigorta girişinin yapıldığı tarih olarak dikkate alındığı gibi kıdem süresinin hesabında ve yıllık izne hak kazanmak için geçirilen sürenin hesabında da dikkate alınıyor. Yani deneme süresi dahil işyerinde 1 yıl çalışan bir kişi, kıdem tazminatı ve yıllık ücretli izin hakkına kavuşuyor.
5 YIL İÇİNDE DAVA AÇIN
İşyerinde deneme süresi içerisinde çalışan ve sigortası yapılmayan işçi, bu durumu ALO 170'e bildirerek işyerine teftiş yapılmasını sağlayabilir. Teftiş sonrasında bu kişinin sigortasının yapılması sağlanacaktır.
Ayrıca işten çıkış tarihinden itibaren 5 yıl içerisinde hizmet tespit davası açılabiliyor. Bu durumda olan kişiler hizmet tespit davası açıp, o işyerinde çalıştıklarını mahkemede ispat edebilirlerse, sigortasız çalıştırıldıkları deneme süresinin sigortalı hale gelmesini sağlayabilirler.
Hizmet tespiti davası kapsamında; işveren deneme süresi içerisinde işçisine ücret ödememiş ise işçi ücret ve ödenmeyen diğer tüm haklarını işverenden alabilir.
İŞVEREN DÜRÜST OLMALI
Deneme süresinde işçilere sigorta yapmayan işverenlerin, işçilerini yanlış bilgilendirdiğini görüyoruz. Çoğu kez işverenler, işçilerini deneme süresinde sigorta yapılması zorunluluğu olmadığı yönünde bilgilendirerek, sigortalarını yapmamaktalar. Halbuki deneme süresinde işçinin sigortasının yapılması şart. Bu nedenle işçiler, bu haklarını işverenlere hatırlatarak, deneme süresi içerisinde sigortalarının yapılıp yapılmadığı mutlaka kontrol etmeliler.
Akşam | Okan Güray BÜLBÜL
