14.5.2022 tarihinde yayımlanan 537 No’lu VUK tebliğinde yukarıda belirtilen sürekli yeniden değerleme ve tek seferlik yeniden değerleme uygulamaları hakkında ayrıntılı açıklama ve örneklere yer verilmişti.

(537 Sıra No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde Değişiklik Yapan 547 Sıra No’lu VUK Genel Tebliği 14/1/2023 tarih, 32073 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanmıştır.)


Bilindiği üzere, 26.10.2021 tarih, 31640 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 7338 sayılı yasa ile;

  • Vergi Usul Kanununun mük. 298. maddesine eklenen (Ç) fıkrasıyla, enflasyon düzeltmesi yapma şartlarının oluşmadığı dönemlerde, kapsama giren mükelleflerin, amortismana tabi iktisadi kıymetlerini yeniden değerlemeye tabi tutabilmelerine,
  • VUK’na eklenen geçici 32. maddeyle de, aynı kanunun mük. 298. maddesine eklenen (Ç) fıkrası kapsamında yeniden değerleme öncesinde, kapsama giren mükelleflerin, bilançolarına kayıtlı bulunan taşınmazlar ile amortismana tabi diğer iktisadi kıymetlerini önceki hesap döneminin sonu itibarıyla yeniden değerlemeye tabi tutabilmelerine olanak sağlanmış olup, yayımlanan tebliğle VUK’na eklenen mük. 298. maddenin (Ç) fıkrası ile geçici 32. maddenin uygulamasına,

ilişkin usul ve esaslar belirlenmiş, 14.5.2022 tarihinde yayımlanan 537 No’lu VUK tebliğinde yukarıda belirtilen sürekli yeniden değerleme ve tek seferlik yeniden değerleme uygulamaları hakkında ayrıntılı açıklama ve örneklere yer verilmişti.

Yukarıda bahsi geçen madde hükümlerinden, tam mükellefiyete tabi ve bilanço esasına göre defter tutan; kollektif, adi komandit ve adi şirketler de dahil olmak üzere ferdi işletme sahibi gelir vergisi mükellefleri ile kurumlar vergisi mükellefleri yararlanabilmekte olup aşağıdaki mükellefler ise bu düzenlemeden yararlanamamaktadır:

  • Dar mükellefiyet esasında vergilendirilen mükellefler
  • İşletme hesabı (zirai işletme hesabı dahil) esasına göre defter tutan mükellefler
  • Serbest meslek kazanç defteri tutan serbest meslek erbabı mükellefler
  • Münhasıran sürekli olarak işlenmiş altın, gümüş alım-satımı ve imali ile iştigal eden mükellefler
  • Kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına izin verilen mükellefler

Bununla birlikte, yeniden değerleme neticesinde hesaplanan değer artışı, yeniden değerlemeye tabi tutulan amortismana tabi iktisadi kıymetlerin her birine isabet eden değer artışları ayrıntılı olarak gösterilecek şekilde, bilançonun pasifinde özel bir fon hesabına alınması gerekmektedir.

Ancak, banka ve sigorta şirketleri, finansal kiralama şirketleri (faktoring v.b. alanlarda faaliyet gösterenler dahil), menkul kıymet yatırım fonları aracı kurumları ve yatırım ortaklıklarının Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri ile belirlenenden farklı muhasebe tekniği kullandıklarından değer artış fonu hesabının oluşturulması konusunda belirsizlikler mevcuttu.

Bu defa, yayımlanan Tebliğ ile 537 Sıra Numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği’ne “Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri ile belirlenenden farklı muhasebe tekniği kullanan kurumlarda değer artış fonu hesabının oluşturulması” başlıklı 26/A maddesi eklenerek, yukarıda bahsi geçen belirsizlik giderilmekte olup, Tebliğ’de önemli görülen konulara aşağıda yer verilmiştir:
 

1. Değer Artış Fonu Hesabının Oluşturulması

Yeniden değerleme uygulamasına ilişkin açıklamaların yer aldığı 537 Sıra Numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği uyarınca yeniden değerlemenin yapılması, ancak yeniden değerleme işleminin tabi oldukları mevzuat gereğince kayıtlarına söz konusu Tebliğ’de öngörülen şekilde yansıtılmasının, dolayısıyla hesaplanan değer artışına ilişkin doğrudan değer artış fonu hesabı oluşturulmasının mümkün olmaması halinde, tabi oldukları muhasebe ve finansal raporlama standartları kuralları çerçevesinde değerleme yapmış olmaları durumunda, bu işlem neticesinde hesapladıkları değer artışlarını izledikleri fon hesabından ve/veya yedek akçelerden pay verilmek suretiyle; bilançonun pasifinde özel bir fon hesabının oluşturulması şartının, en geç yeniden değerleme işleminin yapıldığı hesap dönemine ait kurumlar vergisi beyannamesinin verildiği tarihe kadar sağlanması mümkün bulunmakta idi.

Söz konusu mükellefler tarafından hesaplanan değer artışına ilişkin bilançonun pasifinde özel bir fon hesabı oluşturulmasında, ilgili hesapların yetersiz olması halinde, öncelikle mevcut tutarlar yeniden değerlemeye ilişkin özel fon hesabına alınacak, eksik kalan fark tutarlar ise hesabın oluşturulma nedenine ilişkin açıklamayı da içerecek şekilde nazım hesaplarda izlenip, bilanço dipnotlarında belirtilecektir.

Ancak, sonraki dönemlerde tabi olunan muhasebe ve finansal raporlama standartları çerçevesinde yukarıda belirtilen şekilde fon hesabı oluşturulması ve/veya aktarıma konu edilebilecek yedek akçe ayrılması halinde;

  • Daha önce özel fon hesabı oluşturulmakla birlikte eksik tutar bulunması durumunda, ilgili hesaplardan pay verilerek özel fon hesabındaki eksiklik tamamlanacak,
  • Daha önce ilgili hesaplarda pay verilecek tutarın yer almaması nedeniyle özel fon hesabının oluşturulamamış olması durumunda ise, yukarıda yapılan açıklamalar dikkate alınarak bahse konu özel fon hesabı oluşturulacak, müteakiben de eksik tutar bulunması halinde eksiklik tamamlanacaktır.

Özel fon hesabının oluşturulmasına veya bu hesaptaki eksikliğin tamamlanmasına bağlı olarak, özel fon hesabına aktarılması/pay verilmesi gereken tutarların takibi için daha önce oluşturulan nazım hesaplara, kaydın mahiyetine ilişkin açıklamayı içerecek şekilde ters kayıt yapılacaktır.

  1. Amortismana Tabi İktisadi Kıymetin Elden Çıkarılması

Yukarıdaki kapsamda oluşturulan hesaplarda yer alan tutarlar, ilgili amortismana tabi iktisadi kıymetin elden çıkarılması (satış, devir, işletmeden çekiş, tasfiye gibi) halinde, bu hesaplardan daha önce pay aktarımında kullanılan hesaplara aktarılacak veya nazım hesaplardan ters kayıtla çıkarılacaktır.

Ancak, bu durumda elden çıkarmaya ilişkin olarak hesaplanacak kar/zararın tespitinde söz konusu değer artış tutarlarının aynen amortismanlar gibi muameleye tabi tutulacaktır.

  1. Değer Artışlarının İzlenmesi

Değer artış fonu hesabında, değer artış tutarları ve iktisadi kıymetlere ilişkin hesaplanan değer artışlarının ayrıntılı olarak gösterilecek şekilde izlenmesi gerekmektedir. Yeniden değerlemeye tabi tutulan iktisadi kıymetlerin her birine isabet eden değer artışları en geç yeniden değerlemenin yapıldığı dönem sonuna kadar envanter defterinde gösterilecektir.

Nevzat ERDAĞ