Engelli işçi istihdam zorunluluğu, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 30'uncu maddesinde hüküm altına alınmıştır.
İşverenler, 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde %3 engelli işçi çalıştırmakla yükümlüdürler.
Bu kapsamda, işverenlerin engelli işçi istihdam etme yükümlülükleri, işyerlerinde 50 veya daha fazla işçi çalıştırmalarıyla doğacaktır. Diğer bir anlatımla bir işyerinde 50 işçi çalışıyorsa, işveren %3 oranında engelli işçi istihdam etmekle yükümlüdür.
Engelli işçi istihdam yükümlülüğü kontrol edilirken, aşağıda yer alan çalışanlar dikkate alınmamaktadır:
-4857 sayılı İş Kanunu'nun 4'üncü maddesi gereğince istisna tutulan iş ve işyerlerinde çalıştırılan işçiler,
-2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanununun 16'ncı maddesinin dördüncü fıkrası gereğince ev tipi sosyal hizmet birimlerinde çalıştırılan işçiler,
-Yer altı ve su altı işlerinde çalıştırılan işçiler,
-10/06/2004 tarihli ve 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanuna göre kurulan özel güvenlik şirketleri ile kurumların kendi ihtiyacı için kurduğu güvenlik birimlerinde güvenlik elemanı olarak çalıştırılan işçiler,
-4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine göre çalıştırılan işçiler hariç olmak üzere, 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun kapsamında çalıştırılan gazeteciler,
İşyerlerinde hâlihazırda çalıştırılan engelli, eski hükümlü veya terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralanan işçiler.
Engelli işçi istihdamında kontenjan hesapları aynı ildeki çalışan sayısına göre yapılmaktadır.
Örneğin, aynı gerçek veya tüzel kişiler tarafından kurulmuş ve aynı il sınırları içinde faaliyet gösteren (A) Anonim Şirketinde 35, (B) Anonim Şirketinde 40 işçi çalışıyorsa, her bir şirket ayrı ayrı yükümlülük sahibi olacağından, her iki şirketin de zorunlu istihdam etme yükümlülüğü bulunmamaktadır.
Başka bir örnekle; aynı il sınırları içerisinde bir özel sektör işverenine ait 3 işyeri ve bu işyerlerinde 2'si engelli olmak üzere toplam 153 işçi çalışmaktadır. Söz konusu işverenin kontenjan hesaplaması yapılırken öncelikle çalışan engelliler toplam çalışan işçi sayısından düşülecektir (153-2=151).
Engelli kontenjanı hesaplanırken toplam 151 işçi üzerinden hesaplanacaktır. 4857 sayılı İş Kanununun 30 uncu maddesinde belirlenen oranlara göre, işyeri 151 x % 3 = 4,53 (yarım ve üzeri tama iblağ edildiğinden) = 5 engelli işçi çalıştırması gerekmektedir. 2 engelli çalıştırdığından 3 engelli kontenjan açığı vardır.
Dolayısıyla engelli açığının tespit edilmesinde yukarıdaki iki örnek baz alınabilecektir.
Engelli işçi açığı bulunan işverenler, engelli açığı doğduktan 30 gün sonra açığını kapatmak zorundadır. Yükümlülüğün ortaya çıkmasından itibaren ise 5 iş günü içerisinde İŞKUR'a başvuru yapılmalıdır.
50 veya daha fazla çalışan sayısının olmasına rağmen engelli çalıştırma yükümlülüğüne uyulmaması halinde 2024 yılında her bir istihdam edilmeyen engelli ve her bir ay için 20.900,00 TL idari para cezası gündeme gelecektir.
