7440 sayılı Yapılandırma Kanunu’nda şirketleri ve ticari işletmeleri yakından ilgilendiren iki önemli düzenleme var: Birincisi, matrah ve vergi artırımı (Madde. 5), ikincisi ise işletme kayıtlarının düzeltilmesi (Madde. 6). Şimdi hemen herkes matrah ve vergi artırımına yoğunlaştı ancak işletme kayıtlarının düzeltilmesine ilişkin düzenlemenin de gözden kaçırılmaması lazım.
Bilanço düzeltmesiyle ilgili hangi düzenlemeler var?
7440 sayılı Kanunda bilanço hesaplarının düzeltilmesiyle ilgili 3 ayrı düzenleme bulunuyor (7440 sayılı Kanun, Mad. 6). Bunları aşağıdaki gibi sıralamak mümkün:
- İşletmede mevcut olduğu halde kayıtlarda yer almayan emtı̇a, makı̇ne, teçhı̇zat ve demı̇rbaşların kayda alınması (stok beyanı/affı),
- Kayıtlarda yer aldığı halde ı̇şletmede mevcut olmayan emtı̇a, makı̇ne, teçhı̇zat ve demı̇rbaşların kayıtlardan çıkarılması,
- Kayıtlarda yer aldığı halde ı̇şletmede mevcut olmayan kasa mevcudu ve ortaklardan alacakların beyanı.
Bu düzenlemelere neden ihtiyaç duyuldu?
Bilanço hesaplarının düzeltilmesine ilişkin bu düzenlemelerin getirilme nedeni Kanun gerekçesinde, işletme kayıtlarının fiili durumlarına uygun hale getirilerek kayıtlı ekonomiye geçişin teşvik edilmesi, kayıt dışı faaliyetlerin kayıt altına alınması ve bu suretle gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerinin yasal kayıtlarının gerçek durumu yansıtır bir hale getirilmesi olarak ifade ediliyor. Gerçekten de pandemi ve sonrasında yaşanan fahiş fiyat artışları ile yüksek enflasyon işletmelerin bilançolarında düzeltme yapılma ihtiyacı doğurdu.
Bugünkü yazımızın konusu: Stok beyanı/affı!
Stok beyanı/affı düzenlemesi ile; gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine, işletmelerinde mevcut olduğu halde kayıtlarında yer almayan yani faturasız emtia, makine, teçhizat ve demirbaşları yasal kayıtlarına intikal ettirmek suretiyle, kayıtlarını fiili duruma uygun hale getirme imkânı sağlanıyor (7440 sayılı Kanun, Mad. 6/1).
Bu şekilde, faturasız satın alınan ve işletmede fiilen bulunup da muhasebe kayıtlarında yer almayan emtia, makine, teçhizat ve demirbaşlar kayıtlara alınabilecek, yasal kayıtlar fiili duruma uygun hale getirilebilecek!
Stok beyanından/affından kimler yararlanabilecek?
Stok beyanından/affından tüm gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri yararlanabilecek.
Yani, serbest meslek erbabı, ferdi ticari işletmeler, adi ortaklıklar, kollektif şirketler, adi komandit şirketler ile sermaye şirketleri, kooperatifler, iktisadi kamu kuruluşları, dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler ve iş ortaklıkları bu düzenlemeden yararlanarak, stok beyanında bulunabilecekler.
Stok beyanının 31 Mayıs 2023 tarihine kadar yapılması gerekiyor!
Mükelleflerin, işletmelerinde mevcut olduğu halde kayıtlarında yer almayan emtia, makine, teçhizat ve demirbaşlarını 31 Mayıs 2023 tarihine (bu tarih dahil) kadar KDV yönünden bağlı oldukları vergi dairelerine verecekleri beyanname ve eki envanter listesiyle bildirmeleri gerekiyor (Taslağı yayınlanan ve en kısa sürede Resmi Gazete’de yayınlanması beklenen 1 No.lu Tebliğ ekinde bulunan Beyanname (EK:18) ve Envanter Listesi (EK:19)).
Ekinde envanter listesi olmayan beyannameler maalesef kabul edilmiyor, aman dikkat!
Deprem bölgesi için özel bir beyan süresi var mı?
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca mücbir sebep hali ilan edilen Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Elazığ, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa İlleri ile Sivas İlinin Gürün İlçesinde mükellefiyet kaydı bulunanların KDV stok beyanına ilişkin beyanname ve eki envanter listesini mücbir sebep halinin sona erdiği tarihi takip eden üçüncü ayın sonu olan 31 Ekim 2023 tarihine kadar vermeleri, tahakkuk edecek tutarlar da aynı süre içinde ödemeleri gerekiyor.
Stok beyanı rayiç bedeller üzerinden yapılacak!
Stok beyanı; emtia, makine, teçhizat ve demirbaşların bildirim tarihindeki rayiç bedelleri üzerinden yapılacak. Rayiç bedeller mükellefin kendisi tarafından bizzat tespit edilebileceği gibi, bağlı olduğu meslek kuruluşuna da tespit ettirilebilecek. Bildirilen kıymetler yasal kayıt süresi içerisinde kayıtlara intikal ettirilecek.
Beyan edilecek olan kayıt ve tescile tabi kıymetler, kayıt ve tescil için kullanılan bilgiler (numara, harf, işaret, marka vb.) belirtilmek suretiyle envanter listesinde beyan edilecek. Kayıt ve tescile ilişkin gerekli bilgileri içermeyen kıymetlerin, beyandan önce ilgili kamu idarelerine başvurularak kayıt ve tescil ettirilmesi ve alınan kayıt ve tescil bilgileri ile beyan edilmesi gerekiyor. Söz konusu kıymetlerin satışına ilişkin olarak düzenlenecek belgelerde kayıt ve tescil bilgilerine de yer verilecek.
Hangi emtialar stok beyanı/affı kapsamında beyan edilebilecek?
Alım satım işletmelerinde satışa hazır mallar, imalatçı işletmelerde ise hammadde, malzeme, yarı mamul ve mamul mallar stok beyanı/affı kapsamında beyan edilebilecek. Aynı şekilde, inşaat şirketleri (yıllara sari inşaat ve onarım işi, kat karşılığı veya kendi adlarına inşaat yapıp satanlar) varsa inşa edilen ve emtia niteliğindeki taşınmazları (daire, dükkan vb.) ile üretimde kullandıkları demir, çimento, tuğla gibi ilk madde ve malzemelerini veya yarı mamullerini bildirebilecekler.
Düşük bedelle satamama ve amortisman ayıramama yasağı var!
Stok beyanı/affı kapsamında beyan edilen kıymetlerin satılması hâlinde, satış bedeli, stok beyanında bildirilen rayiç bedelden düşük olamayacak. Gerçek satış bedelinin bu bedelden düşük olması hâlinde, kazancın tespitinde beyan edilen kayıtlı rayiç bedel dikkate alınacak. Yani, satıştan zarar edilirse bu zarar matrahtan indirim konusu yapılamayacak. Stok beyanında bildirilen rayiç bedeller satış kazancının tespitinde maliyet olarak kabul edilecek. Bildirime dâhil edilen amortismana tabi iktisadi kıymetler için amortisman ayrılamayacak.
Stok beyanının herhangi bir vergisel yükümlülüğü var mı?
Olmaz mı, elbette var.
Faturasız olarak satın alınmış emtia, makine, teçhizat ve demirbaşların “stok beyanı/affı” kapsamında kayıtlara alınabilmesi için, bunların rayiç bedeli üzerinden tabi oldukları oranın yarısı esas alınmak suretiyle KDV hesaplanarak, stok beyanına ilişkin beyanname ve envanter listesinin 31 Mayıs 2023 tarihine (bu tarih dâhil) kadar verilmesi ve tahakkuk edecek verginin de aynı süre içinde ödenmesi gerekiyor.
Ödenecek KDV, kayıtlara alınacak malın tabi olduğu KDV oranına göre değişiklik gösteriyor. Bu şekilde kayıtlara intikal ettirilecek;
- Makine, teçhizat ve demirbaşlar ile emtia genel orana (yüzde 18) tabi ise, bunların rayiç bedeli üzerinden yüzde 9,
- Makine, teçhizat ve demirbaşlar ile emtia indirimli orana (yüzde 1, yüzde 8) tabi ise, bunların rayiç bedeli üzerinden tabi oldukları oranın yarısı (yüzde yarım, yüzde 4),
KDV hesaplanması ve ödenmesi gerekiyor.
Teslimleri KDV’den istisna olan kıymetler için stok beyanından yararlanılabilir mi?
Faturasız olarak satın alınmış emtia, makine, teçhizat ve demirbaşların “stok beyanı/affı” kapsamında kayıtlara alınabilmesi için, mutlak suretle bunların teslimlerinin KDV’ye tabi olması ve belirlenmiş oranlarda KDV ödenmesi gerekiyor. Dolayısıyla, teslimleri KDV’den istisna olan emtia, makine, teçhizat ve demirbaşlarla ilgili olarak stok beyanı/affından yararlanılması mümkün bulunmuyor. Örneğin, teslimleri KDV’den istisna bulunan atık ve hurdalarla ilgili olarak stok affı kapsamında beyanda bulunulması söz konusu değil.
Stok beyanı kapsamında ödenen KDV’ler indirim konusu yapılabilir mi?
Stok beyanı/affı kapsamında beyan edilen sadece emtiaya ilişkin olarak hesaplanarak ödenen KDV indirilebilecek ancak iade konusu yapılamayacak. Ancak, kayıtlarda yer almayan makine, teçhizat ve demirbaşların rayiç bedeli üzerinden hesaplanarak ödenen KDV’nin indirimi ve iadesi mümkün olmayacak, bu tutar, verginin ödendiği yılın gelir veya kurumlar vergisi matrahlarının belirlenmesinde gider olarak dikkate alınabilecek.
Geçmişe dönük KDV tarhiyatı yapılmama garantisi!
Stok beyanı/affı kapsamında beyanda bulunan mükelleflere, belgesiz mal bulundurduğu gerekçesiyle (KDVK Mad. 9/2) malın emsal bedeli üzerinden re’sen cezalı KDV tarhiyatı yapılmayacak.
ÖTV kapsamındaki mallar için de stok beyanı yapılabilecek!
ÖTV’nin konusuna giren malların stok beyanı/affı düzenlemesi kapsamında beyan eden ve alış belgelerini ibraz edemeyen mükelleflerin, bu malların beyan tarihindeki miktarı ve emsal bedeli üzerinden geçerli olan ÖTV’yi 31 Mayıs 2023 tarihine (bu tarih dâhil) kadar ayrı bir beyanname ile beyan ederek aynı süre içinde ödemeleri hâlinde, belgesiz mal bulundurduğu gerekçesiyle (ÖTVK. Mad. 4/3) re’sen vergi ziyaı cezalı ÖTV tarhiyatı yapılmayacak.
Beyan edilen kıymetler için özel karşılık ayrılacak!
Bilanço esasına göre defter tutan mükellefler, aktiflerine intikal ettirdikleri emtia için ayrı (525 Kayda Alınan Emtı̇a Özel Karşılık Hesabı); makine, teçhizat ve demirbaşlar için ayrı (526 Demı̇rbaş Makı̇ne ve Teçhı̇zat Özel Karşılık Hesabı) olmak üzere pasifte karşılık hesabı açacaklar.
Emtia için ayrılan karşılık, ortaklara dağıtılması veya işletmenin tasfiye edilmesi hâlinde, sermayenin unsuru sayılacak ve vergilendirilmeyecek. Örneğin, beyan edilen malların kayda alınması nedeniyle oluşan 10 Milyon TL fonu gerçek kişi ortağına dağıtan şirket 1 Milyon TL (=10 Milyon TL x %10) kâr dağıtım stopajını ödemeyecek, ortak bu dağıtım kâr payı sayılmadığı için 1 Milyon TL (= (10 Milyon TL/2 x % 40) - (1 Milyon TL)) gelir vergisinden kurtulacak.
Makine, teçhizat ve demirbaşlar ayrıca envantere kaydedilecek ve ayrılan karşılık birikmiş amortisman olarak kabul edilecek. Bildirime dahil edilen makine, teçhizat ve demirbaşlar için amortisman ayrılmayacak.
İşletme hesabı esasına göre defter tutan mükellefler ise beyan ettikleri emtiayı defterlerinin gider kısmına satın alınan mal olarak kaydedecekler.
Beyan edilen kıymetler tutarlar Ba Formu ile bildirilecek mi?
Stok beyanı/affı kapsamında beyan edilen kıymetler rayiç bedelleriyle, Ba formu vermek zorunda olan mükellefler tarafından söz konusu form ile bildirilecek. Bildirim, Ba formunun “Soyadı/Adı Unvanı” bölümüne “Muhtelif Satıcılar (7440 sayılı Kanun Madde 6/1)”, “Vergi Kimlik Numarası” bölümüne (3333 333 333) yazılmak suretiyle yapılacak.
Maliye, stok beyanında bulunanları sonradan kontrol edebilir mi?
Evet, bu beyanların doğruluğu ve yerindeliği Maliye tarafından her zaman kontrol edilebilir. Ancak, Maliye 7326 sayılı Kanun hariç bugüne kadar çıkarılan yapılandırma yasaları kapsamında yapılan stok beyanlarını sonradan hiç kontrol etmedi ve incelemedi.
Maliye, sadece 7326 sayılı Kanuna ilişkin başvuru süresinin sona erdiği 30 Eylül 2021 tarihi sonrasında, matrah ve vergi artırımından sonra en fazla ilgi gösterilen stok beyan düzenlemesi kapsamında yapılan stok beyanlarını ve eki envanter listelerini belirli kriterlere göre analiz ederek, riskli olan beyanları tespit etti. Bu kapsamda stok beyanları riskli bulunan yaklaşık 400 mükellefi aşağıdaki iki grupta topladı: Birinci grup, sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenledikleri tespit edilen mükelleflerden stok beyanında bulunanlar; İkinci grup ise, sahte belge veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma olumsuz raporu ile sahte belge veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma, beyanname vermeme, adresinde bulunamama, defter ve belge ibraz etmeme olumsuz tespitleri bulunan ve bu nedenle özel esaslara tabi olan mükellefler ile belli bir tutarın üzerinde ancak işletmenin esas faaliyet konusu dışında stok beyanında bulunan mükellefler.
Yapılan araştırma ve inceleme sonucunda, beyanları riskli bulunan bu 400 mükelleften gerçeğe aykırı ve gerçek durumu yansıtmadığı anlaşılanların stok beyanları iptal edilmek suretiyle düzeltildi.
İşletmede kayıtlı varlıkların değeri artırılabilir mi?
Hayır, kesinlikle artırılamaz. Çünkü, bu düzenleme ile kayıtlarda miktar ve tutar olarak yer almayan varlıkların kayda alınması amaçlanıyor. İşletmede kayıtlı olup da değeri çeşitli nedenlerle düşük olan varlıkların değerinin, stok beyanı/affı düzenlemesinden yararlanılarak artırılması mümkün bulunmuyor.
Stok beyanının/affının sağladığı avantajlar!
1) Faturasız emtia, makine, teçhizat ve demirbaşların faturası Devletten alınmış olacak.
2) Faturasız emtia, makine, teçhizat ve demirbaşlar düşük bir KDV ödenerek kayıtlara alınmış olacak.
3) Faturasız mal bulundurulduğu gerekçesiyle, KDV Kanunu’nun 9/2 maddesi kapsamında cezalı KDV tarhiyatı yapılma riski ortadan kaldırılmış olacak.
4) Emtia için ödenen KDV indirim konusu yapılabilecek.
5) Kayıtlara alınan makine, teçhizat ve demirbaşlar bilançoda 25 kodlu grupta yani bilançonun aktifinde artışa neden olacak. Karşılık hesabı da 5 kodlu grupta yer alacak, bu şekilde işletmenin öz kaynaklarında da bir artış sağlanmış olacak.
6) Bildirilen emtianın değeri kaç TL ise, o kadar para işletmeden vergisiz olarak çekilebilecek.
7) Devlet güvencesinde geleceğe yönelik risksiz, düşük KDV’li stok yaratılacak.
Stok beyanının/affının dezavantajları!
1) Kayda alınan faturasız makine, teçhizat ve demirbaşlar için ödenen KDV indirim konusu yapılamayacak,
2) Kayda alınan makine, teçhizat ve demirbaşlar için özel karşılık hesabına alınan tutar sermayeye eklenemeyecek, bunlar için amortisman ayrılamayacak,
3) Kayda alınan makine, teçhizat ve demirbaşların satış bedelinin tamamı, duran varlık satış karı olarak vergilendirilecek.
Sonuç olarak;
Bir bütün olarak bakıldığında emtia stok beyanı/affı, yararlananlara ciddi vergisel avantajlar sağlıyor. Bu nedenle de, şirketler işletmede fiilen mevut olup kayıtlarda yer almayan emtiaların kayda alınmasına ilişkin düzenlemeye oldukça fazla ilgi gösteriyorlar. Şirketlerin kendi durumlarına bakarak, işletmede fiilen mevut olup kayıtlarında yer almayan emtiaları için bu düzenlemeden yararlanmalarında fayda var!
Ekonomim.com | Abdullah TOLU
