“Toplumun orta direği” olarak nitelenen, toplumsal bünyede önemli bir konuma sahip olan esnaf ve sanatkâr kesiminde, genel ekonomik gidişat ve art arda açılan büyük alışveriş merkezlerinin de etkisiyle son yıllarda yaşanan yaprak dökümü, 2023’te hızlandı.

Geçen yıl işyerini kapatarak faaliyetine son veren esnaf sayısı 111 bini aşarak rekor bir düzeye ulaştı. Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Sicil Gazetesi’nde her ay yayımlanan açılış-kapanış ilanlarına göre ekonomide özellikle enflasyon/ hayat pahalılığının öne çıktığı, faiz ve kurda sert dalgalanmaların yaşandığı, ekonomi politikalarında radikal değişikliklere gidilen 2023 yılı boyunca toplam 313 bin 774 yeni esnaf işyerinin sicil kaydı yapılırken, 111 bin 576 ile bunun üçte birinden fazla sayıda esnaf işyeri ise sicil terkini ile kapanarak faaliyetine son verdi.

Önceki yıla göre yeni açılan işyeri sayısı yüzde 5,8 düşerken, kapanan işyeri sayısı ise yüzde 11,9 arttı. 2022’ye göre yeni açılan esnaf işyeri sayısı 19 bin 461 daha az, kapananların sayısı önceki yılın 11 bin 870 üzerinde gerçekleşti.

Açılan 100, kapanan 36

2023 yılında, açılan her 100 yeni esnaf işyerine karşılık 36 işyeri kapandı. Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu’nun (TESK) her yıl toplulaştırarak yayımladığı veriler kullanılarak yapılan hesaplama, açılan-kapanan işyeri dengesinin son üç yılda yeniden bozulduğunu ortaya koydu.

2013’te, sicil terkini yapan esnaf işyeri sayısı, sicile kaydolup yeni faaliyete geçen işyerlerinin yaklaşık yarısı düzeyinde bulunurken, kapanan/açılan dengesi izleyen dönemde hızlı gerileyerek 2020 yılında yüzde 21,9’a kadar düşmüştü. Başka deyişle 2 yeni açılana 1 kapanan şeklindeki denge, yaklaşık 5’e 1 düzeyine inmişti. Ancak kapananların yeni açılanlara oranının son üç yılda ise yeniden yükselişe geçtiği gözlendi. Bu denge 2021’de yüzde 28,2, 2022 yılında yüzde 29,9 ve 2023’te yüzde 35,6 oldu.

Yarıya yakını on ilde

Geçen yıl da en fazla işyeri açılış ve kapanışı, nüfusla orantılı olarak büyük kentlerde gerçekleşti. En büyük nüfusa sahip il olan İstanbul 38 bin 449 adetle açılan ve 14 bin 103 adetle kapanan esnaf işyeri sayısında ilk sırada yer aldı. Yeni açılan işyeri sayısında İstanbul’u 18 bin 156 ile İzmir, 17 bin 908’le Ankara, 17 bin 26 ile Antalya ve 11 bin 838’le Bursa izledi.

Adana, Manisa, Şanlıurfa, Konya ve Mersin de en çok yeni esnaf işleri açılan ilk on il arasında yer aldı. Kapanan işyeri sayısında ise İstanbul’un ardından 7 bin 345’le İzmir, 5 bin 713’le Ankara, 5 bin 559’la Bursa, 4 bin 531’le Antalya geldi. Konya, Manisa, Mersin, Aydın, Balıkesir en çok işyeri kapanışı yaşanan on il arasında. Geçen yıl açılan işyerlerinin 141 bin 598’le yüzde 45,1’i ve kapananların da 52 bin 157 ile yüzde 46,7’sinin büyük on ilde olduğu belirlendi.

66 ilde kapanışlar arttı

Geçen yıl yeni açılan esnaf işyeri sayısı sadece 13 ilde 2022’ye göre artış gösterdi. Başka deyişle 68 ilde yeni açılan işyeri sayısı önceki yılın altında kaldı. Buna karşılık, şirket kapanışları ise 66 ilde artış gösterdi, sadece 15 ilde sayıca 2022’nin altında gerçekleşti.

Yeni açılan işyeri sayısında önceki yıla göre en yüksek artış yüzde 48,1’le depremzede Kahramanmaraş’ta kaydedildi. Bunu yüzde 32,4 artışla Bayburt, yüzde 22,6 ile Şırnak, yüzde 19,9’la Adıyaman ve yüzde 16,4’le Yozgat izledi. Kapanışların en hızlı arttığı iller ise yüzde 37,7 ile Yozgat, yüzde 33,1’le Gümüşhane, yüzde 29,4’le Adana, yüzde 28,8’le Erzincan ve yüzde 28,6 ile Bursa oldu.

Iğdır’da açılan kadar kapanan var

Kapanan işyerlerinin yeni açılanlara oranına bakıldığında farklı bir tablo ortaya çıkıyor. Bu oranın, ekonomik olumsuzluklardan en fazla etkilenen ve yoğun göç veren illerde çok yüksek olduğu dikkati çekiyor. 2023’te kapanan işyerlerinin yeni açılanlara oranının en yüksek olduğu il yüzde 71,2 ile Iğdır.

Tüm yıl boyunca 281 yeni esnaf işyeri açılan bu ilde 200 esnaf ise kepenk indirdi. Kapanan esnaf işyerlerinin yeni açılanlara oranında bu ili yüzde 69’la Bingöl, yüzde 60,2 ile Tunceli, yüzde 56,2 ile Bayburt, yüzde 56,1’le Kırşehir izledi. Ardahan, Kars, Bartın, Yalova ve Ağrı da kepenk indiren işyerlerinin yeni işyeri açılışlarına oranının en yüksek olduğu on il arasında. Kapanan şirketlerin yeni açılanlara oranının en düşük olduğu il ise Şanlıurfa oldu.

2023’te 7 bin 585 yeni esnafın ticaret hayatına atıldığı bu ilde kapanan esnaf işyeri sayısı ise 743’le bunun sadece yüzde 9,8’i düzeyinde kaldı. Kapananların yeni açılanlara oranının düşüklüğünde bu ili yüzde 16,6 ile Hatay, yüzde 16,7 ile Kahramanmaraş, yüzde 18,4’le Gaziantep, yüzde 20,9’la Şırnak, yüzde 21,6 ile Adıyaman izledi.

35 kişiye 1 esnaf düşüyor

TÜİK’in en son verisine göre 85 milyon 279 bin 553 olan ülke nüfusu dikkate alındığında ortalamada yaklaşık 35 kişiye bir işyeri düşüyor. Bu oran illere göre farklılık gösteriyor. Muğla 18 kişiye 1 işyeri ile nüfusa oranla en fazla esnaf işyeri barındıran il konumunda. Bu ili 18,7 kişiye bir işyeri ile Burdur, 18,8 kişiye bir işyeri ile Çanakkale, 20,4 kişiye bir işyeri ile Artvin ve 20,9 kişiye bir işyeri ile Antalya izliyor.

Nüfusuna oranla en az esnaf işyeri bulunan il ise yaklaşık 86 kişiye 1 işyeri ile Şırnak. Bu ili 75 kişiye bir işyeri ile Batman, 65 kişiye bir işyeri ile Diyarbakır, yaklaşık 63 kişiye bir işyeri ile Siirt ve 62’ye 1’le Ağrı izliyor. Üç metropole bakıldığında İstanbul’da yaklaşık 55, Ankara’da 45, İzmir’de 30 kişiye 1 esnaf işyeri düştüğü görülüyor.

Toplam esnaf işyeri 2,4 milyon

31 Aralık 2023 itibarıyla Türkiye’deki toplam faal esnaf işyerlerinin sayısı ise 2 milyon 441 bin 813. Bunun da yüzde 11,8’ini oluşturan 287 bin 887’si İstanbul’da bulunuyor. Ülkedeki tüm esnaf işyerlerinin 148 bin 970 adetle yüzde 6,1’i İzmir, 129 bin 146 adetle yüzde 5,3’ü Ankara, 128 bin 845 adetle yüzde 5,3’ü Antalya ve 96 bin 406 adetle yüzde 3,9’u Bursa’da yer alıyor. En az esnafın bulunduğu iller ise 2 bin 296 işyeri ile Bayburt, 2 bin 785 işleri ile Ardahan, 2 bin 871’le Tunceli, 4 bin 123’le Iğdır ve 4 bin 274 işyeri ile Gümüşhane.