Türk vatandaşları yurt dışında sigortalı çalıştıkları süreler ile her defasında bir yıla kadar olan işsizlik sürelerini ve yurt dışında ev kadını olarak geçen süreleri Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) borçlanarak emeklilik hakkı elde edebiliyorlar.
Turgut Özal başkanlığındaki Anavatan Partisi hükümeti döneminde 1985 yılında çıkartılan 3201 Sayılı Kanunda borçlanma yapılan her gün için prim tutarı 1 dolar olarak belirlendi. Başlangıçta yurt dışı borçlanması ile emekli olabilmek için yurda kesin dönüş şartı aranırken, bu şart sonradan esnetildi.
Borçlanma tutarında daha sonra birçok kez değişiklik yapıldı. 2008 - 2019 yıllarında en düşük borçlanma primi asgari ücretin yüzde 32’si olarak uygulanırken 2019 yılı temmuz ayından itibaren asgari ücretin yüzde 45’ine çıkartıldı. Önceki yıllarda SSK girişi olanlar borçlanmayı SSK’lı olarak yaparak daha kısa sürede emekli olabilirken, 2019’dan sonraki borçlanmalar BAĞ-KUR kapsamında sayılmaya başlandığı için hem daha fazla gün borçlanma ihtiyacı doğdu hem de daha geç emekli olmak zorunluluğu ortaya çıktı.
PRİM ARTTI BORÇLANMA AZALDI
Gurbetçiler, koşulların zorlaştırılması sonrası daha az yurt dışı borçlanması yapmaya başladı. 2019 yılında borçlanma maliyetinin artacağı haberleri üzerine 86 bin 727 gurbetçi yurt dışı borçlanması yaparken, 2020 yılında bu sayı 4.850’ye kadar düştü. 2021 ve 2022 yıllarında 13 bin – 16 bin arasında olan yıllık yurt dışı borçlanma sayısı emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) düzenlemesi dolayısıyla 2023 yılında 38.596’ya çıktı ise de bu yılın 7 aylık döneminde 6.021’de kaldı.
2003 yılından bu yılın temmuz ayı sonuna kadar olan dönemde toplam 1 milyon 115 bin 708 gurbetçi yurt dışı borçlanması yaptı. En çok borçlanma 143,4 binle 2006 yılında yapıldı. O tarihte dövizle borçlanmadan asgari ücrete endeksli borçlanmaya geçilmesini öngören 5510 Sayılı Kanun nedeniyle başvurularda artış oldu. Daha sonraki en yüksek borçlanma ise 112.722 kişiyle 2015 yılında gerçekleşti.
Borçlanma yapanlardan yaş ve diğer koşulları yerine getirenler emekli oluyor, koşulları yerine getiremeyenler ise emeklilik yaşının dolmasını bekliyorlar. 2003 yılından bu yana toplam 624 bin 762 gurbetçi yurt dışı borçlanması yaparak emekli oldu. Koşulların zorlaştırılması nedeniyle 2019 yılında 54.417 olan emekli sayısı 2020’de 4.837’ye kadar düştü. Sonraki iki yıl 7 – 9 bin arasında olan emekli sayısı EYT dolayısıyla 2023’te 21.998 kişiye ulaştı. Bu yılın 7 aylık döneminde ise tekrar azalarak 2.706 kişiye geriledi.
SGK 500 BİN GURBETÇİYE BORÇLU
Yurtdışı borçlanması yapanlardan primler borçlanma başvurusu yaptıkları tarihte 3 ay içinde tahsil ediliyor. Borçlanma yapmış ancak henüz emekli olmamış kişi sayısı 491 bine ulaşıyor. SGK, primini almış olduğu bu kişilere, koşulları yerine getirdikleri tarihten itibaren emekli aylığı ödemeye başlıyor. SGK bir anlamda bu gurbetçilere borçlanmış bulunuyor.
TÜRKİYE EMEKLİ AYLIĞI İHRAÇ EDİYOR
Yurt dışı borçlanması yapanların emekli olabilmesi için yurda kesin dönüş şartı esnetildi. Yurt dışında çalışmayı bırakmaları, ikamete dayalı olarak bulundukları ülkede sosyal yardım almamaları halinde kesin dönüş şartını yerine getirmiş kabul ediliyorlar.
Çocukları, torunları orada yaşadığı için gurbetçilerin önemli kısmı Türkiye’ye kesin dönüş yapmıyor. Büyük bir kısmı ise yılın belli dönemini Türkiye’de belli dönemini ise yurt dışında geçiriyorlar. Yurt dışında yaşayanlar bir anlamda oradaki yaşam masraflarının bir kısmını Türkiye’den aldıkları emekli aylığı ile finanse ediyorlar.
Türkiye’de en düşük emekli aylığı 12.500 TL olarak uygulanıyor. Emekli gurbetçilerin tamamı en düşük emekli aylığı alsa bile bunun aylık tutarı 7,8 milyar liraya, yıllık tutarı ise 93,7 milyar liraya ulaşıyor. Bu tutar yaklaşık 2,7 milyar dolara karşılık geliyor. Gurbetçilerin yarısının yurt dışında yaşamaya devam ettiğini varsaydığımızda bile yılda ortalama en az 1,35 milyar doların yurt dışına gittiğini söylemek mümkün bulunuyor. Bu hesaplama tüm gurbetçilerin en düşük emekli aylığı aldığı varsayımına dayanıyor. Gerçekte ortalama emekli aylığı daha yüksek düzeyde yer alıyor.
