Özellikle bayanlar artık evlerinden bir takım yiyecek ya da giyecek maddeler üretmek suretiyle gelir elde etmeye çalışmaktalar. Tabi ki geleceklerini de güvenceye almak istemeleri bunun içinde sigortalı olmak istemeleri de yani emeklilik hakkına sahip olabilmeleri gayet normal. Tabi bunun için neler yapmaları gerektiğini bilmeleri gerekiyor. Bu makalemde bu hususu ayrıntılı açıklayacağım.
Gelir vergisi kânunumuzda düzenlenen şekli ile “Esnaf Muaflığı” kavramını ve bu günümüzde özellikle ev hanımlarının aile bütçesine katkı için evlerinde yaptıkları el ürünü yiyecek, giyecek, süs eşyası gibi ufak tefek işlerini elden veya internet üzerinden satmalarından dolayı vergi mükellefi olmadan çalışmaları
Bana gelen sorularda özellikle bayanlar artık evlerinden bir takım yiyecek ya da giyecek maddeler üretmek suretiyle gelir elde etmeye çalışmaktalar. Tabi ki geleceklerini de güvenceye almak istemeleri bunun içinde sigortalı olmak istemeleri de yani emeklilik hakkına sahip olabilmeleri gayet normal. Tabi bunun için neler yapmaları gerektiğini bilmeleri gerekiyor. Bu makalemde bu hususu ayrıntılı açıklayacağım.
Hem evden çalışarak hem de sigorta ödemek için şartlarını sağlamamız halinde esnaf muaflığı biçilmiş kaftandır. Aşağıda detayları ile esnaf muaflığı başvuru yolları, şartları ve sigortalılık durumu ile ilgili getirilerini anlatmaya çalışacağım.
Esnaf Muaflığı genel anlamıyla, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunumuzun 9. Maddesinde;
Ticaret ve sanat erbabından aşağıda yazılı şekil ve suretle çalışanlar gelir vergisinden muaftır, diyerek bir tanımlama yapmış aşağıda bunları kanunda geçtiği hali ile aktaracağım
Ama önce şunu söyleyelim;
Esnaf Muaflığından faydalanmanız için sizden beklenen en temel şey bir iş yeri açmadan ticaret yapıyor olmanız. Gelir Vergisi kanunu ne tür işlerin bu kritere uyacağını madde madde sıralamış zaten.
Motorlu taşıt kullanmamak şartı ile,
- Bir işyeri açmaksızın perakende ticaret ile iştigal edenler (Giyim eşyalarıyla zati ve süs eşyaları, değeri yüksek olan ev eşyaları ile pazar takibi suretiyle gıda, bakkaliye ve temizlik maddelerini ve sabit iş yerlerinin önünde sergi açmak suretiyle o iş yerlerinde satışı yapılan aynı neviden malları satanlar hariç),
- Bir iş yeri açmaksızın gezici olarak ve doğrudan doğruya müstehlike iş yapan hallaç, kalaycı, lehimci, musluk tamircisi, çilingir, ayakkabı tamircisi, kundura boyacısı, berber, nalbant, fotoğrafçı, odun ve kömür kırıcısı, çamaşır yıkayıcısı ve hamallar gibi küçük sanat erbabı.
- Evlerde kullanılan dikiş, nakış, mutfak robotu, ütü ve benzeri makine ve aletler hariç olmak üzere, muharrik kuvvet kullanmamak ve dışarıdan işçi almamak şartıyla; oturdukları evlerde imal ettikleri havlu, örtü, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamulleri, kırpıntı deriden üretilen mamuller, örgü, dantel, her nevi nakış işleri ve turistik eşya, hasır, sepet, süpürge, paspas, fırça, yapma çiçek, pul, payet, boncuk işleme, tığ örgü işleri, ip ve urganları, tarhana, erişte, mantı gibi ürünleri işyeri açmaksızın satanlar. Bu ürünlerin, pazar takibi suretiyle satılması ile ticarî, ziraî veya meslekî faaliyetleri dolayısıyla gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olanların düzenledikleri hariç olmak üzere; düzenlenen kermes, festival, panayır ile kamu kurum ve kuruluşlarınca geçici olarak belirlenen yerlerde satılması muaflıktan faydalanmaya engel değildir.
- Gelir Vergisi Kanunumuzun 47’nci maddesinde yazılı şartları haiz olanlardan kendi ürettikleri ürünleri satanlara münhasır olmak üzere el dokuma işleri, bakır işlemeciliği, çini ve çömlek yapımı, sedef kakma ve ahşap oyma işleri, kaşıkçılık, bastonculuk, semercilik, yazmacılık, yorgancılık, Keçecilik, lüle ve Oltu taşı işçiliği, çarıkçılık, yemenicilik, oyacılık ve bunlar gibi geleneksel, kültürel, sanatsal değeri olan ve kaybolmaya yüz tutan meslek kollarında faaliyette bulunanlar.
- Yukarıdaki bentlerde sözü edilen işlere benzerlik gösterdikleri Maliye Bakanlığınca kabul edilen ticaret ve sanat işleri ile iştigal edenler. Şeklinde tanımlanmaktadır.
Esnaf Vergi Muafiyeti Belgesi Nasıl Alınır?
Esnaf vergi muafiyeti belgesi, esnaf muaflığına ilişkin şartları taşıyanlara talepleri halinde vergi dairelerince verilen belgedir. Bu belgeyi alan esnaf vergiden muaf tutulmaktadır. Belgenin süresi 3 yıldır ve 3 yılın sonunda yenilenmesi gereklidir.
Belgeyi almak isteyenlerin, bir dilekçe ile varsa işyerlerinin, işyeri olmayanların ise ikametgâhlarının bulunduğu yerdeki vergi dairesine başvurmaları gerekmektedir. Yapılan bu başvurunun ardından vergi dairesi bir yoklama ile mükellefin durumunu tespit ettikten sonra, esnafın (ev hanımının) talep ettiği Esnaf vergi muafiyeti belgesini vermektedir.
Esnaf muaflığından faydalananların söz konusu belgeyi almaları isteğe bağlı olup, belge alanlardan herhangi bir bedel talep edilmemektedir.
Esnaf vergi muafiyeti belgesi talep edenlerin, Gelir Vergisi Kanunumuzun 9 uncu maddesinde yer alan şartları taşıması gerekmektedir.
Esnaf vergi muafiyeti belgesine icra edilen faaliyetin türü olarak aşağıdaki bilgilerden biri yazılmaktadır:
- Oturdukları evlerde el emeği ürün imali ve satışı (GVK Madde: 9/6),
- Hurda mal toplayıcılığı (GVK Madde: 9/7),
- Geleneksel meslek kolları (GVK Madde: 9/8),
- Seyyar milli piyango bileti satışı,
- 23/2/1995 tarihli ve 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kapsamında kapıdan mal satışı,
- Diğer mal satışı,
- Diğer hizmet satışı (mal ve hizmet bedelinin ayrılamaması hali dâhil).
Ayrıca, birden fazla faaliyetle iştigal edilmesi halinde, ağırlıklı olarak yapılan veya kişinin tercih ettiği faaliyet türü belgeye yazılmaktadır.
Söz konusu bu belgeyi alanlar vergi ödemeden sosyal güvenlik sistemine dahil olabilmektedirler.
Esnaf Muafiyet belgesi alan Ev Hanımları Evde Yaptıkları Bu İşlerden Vergi Ödeyecek mi?
Sergi, panayır gibi alanlarda (yani İnternet ve benzeri elektronik ortamlar dışında) yapılan satışlarda tutar sınırlaması bulunmaksızın vergi ödenmez.
İnternet ve benzeri elektronik ortamlar üzerinden yapılan satışlar için satış tutarının ilgili yıl içinde geçerli olan asgari ücretin yıllık brüt tutarını (2020 yılı için; 2.943 X 12=35.316 TL) aşmaması halinde vergi ödenmez. Asgari ücretin yıllık brüt tutarını aşmaması şartı, her bir ürün cinsi için ayrı ayrı değil tüm ürünlerin toplam satış tutarı için geçerlidir.
İnternet ve benzeri elektronik ortamlar üzerinden yıl içerisinde yapılan satışların 2020 Yılı içerisinde asgari ücretin yıllık brüt tutarını geçmesi halinde esnaf muafiyeti kaybedilecek ve izleyen takvim yılı başı (01.01.2021) itibarıyla gelir vergisi mükellefiyeti tesis edilecektir.
Ev Hanımları Nasıl Sigortalı Olur?
5510 sayılı Kanunun Geçici 16. maddesinde göre “193 sayılı Gelir Vergisi Kanunumuzun 9 uncu maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinde belirtilen işleri, hizmet akdiyle herhangi bir işverene tabi olmaksızın sürekli ve kazanç getirici nitelikte yaptıkları, Maliye Bakanlığının görüşü alınarak Kurumca belirlenen usul ve esaslara göre tespit edilen kadın isteğe bağlı sigortalılar;
Bu maddenin yürürlüğe girdiği yıl için 82. maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının on beş katı üzerinden başlanılarak, takip eden her yıl için bir puan arttırılmak suretiyle otuz katını geçmemek üzere malullük, yaşlılık, ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası primi öderler.” hükmü amirdir.
Kanun ile 2011 yılında 18 kat prim gün sayısı takip eden yıllarda ise bu katsayı her yıl 1 puan artırılarak 30 güne tamamlanacaktır.
Ev hanımları yukarıda bahsedilen vergiden muaf işlerden herhangi birini Maliye Bakanlığından alacakları evrak ile belgelendirmeleri durumunda SGK’ ya başvurarak primlerini kendi ödemesi kaydıyla sigortalı olabilecekler. Bu şekilde sigortalı olan ev hanımlarının sigorta primleri ise 4/B’li olarak değerlendirilmektedir.
Ev Hanımlarının Sigortalı Olma Şartları Nelerdir?
- 18 yaşından büyük olmak.
- Zorunlu sigorta gerektiren işlerde çalışmamak
- Sahip olduğu sigorta nedeniyle aylık alıyor olmamak.
- Gelir Vergisinden Muaf olduğunu belgelemek.
Başvuru nasıl yapılır?
Başvuru için ilk olarak, vergi dairesinden Gelir Vergisi mükellefi olunmadığına dair yazı alınması gerekiyor. Ardından ‘İsteğe Bağlı Sigorta Giriş Bildirgesi’ doldurulmalı ve kimlik fotokopisi ile başvuru yapılmalı. Artık dijitalleşen işlemlerde bu müracaatı da https://www.turkiye.gov.tr/4b-istege-bagli-ilk-tescil-kaydi e devlet şifrenizle girerek e devlet uygulamasından yapabilirsiniz.
Ev Hanımları İsteğe Bağlı Sigorta ile Ne Zaman Emekli Olabilir?
Ev hanımlarının isteğe bağlı sigorta ile emekli olabilmeleri için aşağıdaki şartları yerine getirmiş olmaları gerekiyor.
- Bu sigorta türünden yararlanmanın şartlarından birincisi gün sayısını doldurmuş olmaktır. Sigortaya başvurulan tarihten itibaren 25 yıl boyunca prim ödemesi yapılması gerekiyor. Bu süre toplu ödeme yöntemi ile kısaltılamıyor.
- Diğer bir şart ise 25 yıllık prim ödemesi doldurulmuş olsa bile 58 yaşına kadar beklemek gerekiyor. 30 yaşında başvuru yapan bir kişi, 25 yıl boyunca primini ödese dahi 55 yaşında emekli olamıyor, 58 yaşını beklemesi gerekiyor.
- Ev hanımlarına birtakım kolaylıklar da bu sigorta türünde mevcuttur. Yaşa bağlı olarak 25 yıl yani 9000 gün prim ödemek yerine, 5400 gün yani 15 yıl prim ödeyerek 61 yaşında da emekli olunabilir. Kişiye bu iki seçenekten hangisi uygun geliyor ise onu seçebiliyor.
Ayrıca, sigorta başlangıcı yaptıktan sonra çalışmak için engel bulunmuyor. Sadece başvuru yapılan esnada çalışmıyor olma şartı geçerlidir. Eğer, emekli olmadan önce son 3,5 yıl sigortalı olarak çalışılırsa, ödenmesi gereken prim gün sayısı 7200 güne yani 20 yıla düşüyor.
Sigortalı Olmak Ne Kazandır?
- Hastalıkta Sağlık Sigortası
- Yaşlılıkta, Maluliyette ve ölüm halinde aylık
- Cenaze Ödeneği
- Emzirme Yardımı
- 5510 sayılı kanunda verilen diğer haklar
İsteğe Bağlı Sigorta Ne Kadar?
İsteğe bağlı BAĞ-KUR’la aylık en düşük brüt asgari ücretin yüzde 32 si, en yüksek ise bunun 7,5 katı oranında prim öder. Bu kapsamda ödenen primler bağ kur hizmeti olarak sayılır ve bu kişiler 9000 günle normal emeklilik, 5400 günle de yaş haddinden emeklilik hakkı kazanır.
Sosyal Güvenlik Kurumu’nda 4B kapsamına giren isteğe bağlı sigorta primlerinin 2020 yılına ait tutarları:
En düşük 941,76 TL
En yüksek ise 7.063,00 TL.
Ödeyeceğiniz primin yüzde 20’si malullük, yaşlılık, ölüm sigortalarına; yüzde 12’si de genel sağlık sigortasına gidiyor. Örneğin, isteğe bağlı sigortalı oldunuz ve aylık da 941,76 lira ödüyorsunuz. Bu primin 188.3 lirası emekliliğiniz için, 113 lirası da sağlık sigortası için kesiliyor. “Ben en az prim ödeyerek, sigortalı olmak istiyorum, yıllık ne kadar prim öderim?” diye soranlara cevabım şudur: 2020 yılı için yıllık 11.301 lira ödeyerek, sigortalı olabiliyorsunuz. 2021 de asgari ücret arttığında, ödeyeceğiniz prim tutarı da artacak. Şimdi birileri de diyecektir ki, ‘en düşük prim ödemekle en yüksek prim ödemek arasında ne fark var?’. Yüksek öderseniz, emekliliğinizde alacağınız emekli aylığı yüksek olur, düşük olursa daha düşük emekli maaşı alırsınız.
İsteğe Bağlı Sigortada Emeklilik Gün Sayısı Nedir?
İsteğe bağlı sigortada emekli olabilmek için, 08.09.1999 tarihinden önce sigorta girişi olanlar için 3.600 gün ve 10 yıllık sigorta süresinin tamamlanması gerekiyor.
08.09.1999 – 30.4.2008 tarihleri arasında girişi olan kişiler ise 4.500 gün ve 60 yaşın yanında 25 yıllık sigorta süresinin tamamlanmasıyla yaş haddinden emekli olabiliyorlar.
01.05.2008 tarihinden sonra girişi olanların yaş haddinden emekli olabilmesi için de 5.400 gün ve 63 yaşı tamamlamaları gerekiyor.
Esnaf Muaflığından Kimler Yararlanamaz?
Gelir Vergisi Kanunumuzun 9. maddesine göre;
– Ticarî, ziraî veya meslekî kazancı dolayısı ile gerçek usulde gelir vergisine tâbi olanlar,
– Gelir Vergisi Kanunumuzun 9. maddesinde sayılan işleri gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine bağlılık arz edecek şekilde yapanlar, esnaf muaflığından faydalanamazlar.
Kaynaklar
- 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunumuzun 9.-47Maddesi
- 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun
- 5510 sayılı Kanunun Geçici 16. Maddesi
- 5510 Sayılı Kanunun Ek 9 Uncu Maddesi
- 5510 sayılı Kanunun; 4’üncü maddesi(b) bendi 4B kapsamı
Nevzat ERDAĞ
