Değerli okurlar, başlıktaki sorunun yanıtını aramaya başlamadan önce, mevzuatımıza göre enflasyon düzeltmesinin vergi etkisini kısaca açıklamak isterim.
Bu yılın vergi gündeminin ilk sırasını işgal edeceği aşikâr olan enflasyon düzeltmesi uygulamasında Vergi Usul Kanunumuz iki farklı düzeltme öngörüyor.
“Vergisiz enflasyon düzeltmesi” dediğimiz ilk düzeltme 31.12.2023 tarihli bilançoların düzeltilmesini öngörüyor. 2023 düzeltmesi ile geçmişe dönük düzeltme yapılıyor ve yasal düzenleme gereğince bu düzeltme nedeniyle ortaya çıkan enflasyon kâr veya zararları vergi konusu edilmiyor. Yani 2023 düzeltmesi sonucunda hesaplanan enflasyon kazançları vergi matrahına eklenmiyor, zararları ise vergi matrahından düşülemiyor. 2023 yılı vergi hesabına düzeltme öncesi bilançolar esas alınıyor.
Buna karşılık şartların oluşması halinde yapılması gereken sonraki yıllara ilişkin “vergili enflasyon düzeltmesi” uygulamasında ise vergi matrahlarının hesaplanmasına düzeltilmiş bilançolar esas alınıyor.
Vergili enflasyon düzeltmesinin 2024 ve 2025 yılları için yapılacağı kesinleşti, 2026 yılı için ise çok yüksek olasılıkla yapılacağı tahmin ediliyor. Dolayısıyla söz konusu yıllar için yapılacak enflasyon düzeltmesi işlemleri neticesinde hesaplanacak enflasyon kâr veya zararları vergi matrahlarını etkileyecek. Yani enflasyon kazançları vergi matrahına eklenerek üzerinden vergi ödenecek, zararları ise vergi matrahından düşülecek.
Vergisiz enflasyon düzeltmesi olarak tanımladığımız 2023 düzeltmesinin vergi etkisi hiç olmayacak diye düşünmeyin, bu düzeltmenin dolaylı bir vergi etkisi olacak. Çünkü 2023 düzeltmesi sonucunda hesaplanan düzeltilmiş değerlere, 2024 yılı için başlangıç değerleri olarak itibar edilecek. Örneğin 2024 yılı ilk geçici vergisi döneminde satılan malın maliyeti hesaplanırken 2023 sonu itibariyle düzeltilmiş değerler esas alınacak. Amortismanlar düzeltilmiş değerler üzerinden hesaplanacak.
Enflasyon düzeltmesi zorunlu mu?
Gerek vergili gerekse vergisiz enflasyon düzeltmesinin yapılması yasal olarak zorunlu. Yeniden değerleme uygulamasında olduğu gibi isteğe bağlı değil.
Peki bu yasal zorunluluğa uymayıp enflasyon düzeltmesi yapmamanın yaptırımı ne olabilir?
Vergi Usul Kanununun enflasyon düzeltmesi ile ilgili maddelerinde (Vergi Usul Kanunu Madde 33 ve Mükerrer 298/A), enflasyon düzeltmesini yapmayanlar için belirlenmiş özel bir ceza yok. Bu durumda söz konusu zorunluluğa uymamanın cezasını genel hükümlerde aramak gerekiyor.
Tebliğ ne diyor?
Enflasyon düzeltme işleminin yapılmamasının müeyyidesi, enflasyon düzeltmesine ilişkin 555 sayılı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinin 56 ncı maddesinde aşağıdaki şekilde açıklanmış bulunuyor:
“MADDE 56- (1) 213 sayılı Kanunun enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümleri esas itibarıyla değerleme hükümleridir. Bu nedenle, enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olan mükelleflerin düzeltme işlemini yapmamaları, değerleme işleminin usulüne göre yapılmaması hükmünde olup cezai müeyyide de aynı yönde uygulanır.
(2) Enflasyon düzeltmesine ilişkin işlemlere paralel olarak Tekdüzen Hesap Planında yapılan düzenlemelerin yer aldığı 12 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ile belirlenen muhasebe usul ve esaslarına uyulmaması durumunda, 213 sayılı Kanunun ilgili hükümleri uyarınca gerekli cezai işlemler uygulanır.”
Görüldüğü gibi tebliğde de genel hükümler işaret ediliyor, ancak fiilin VUK’nun hangi maddesine göre cezalandırılacağı açıkça belirtilmiyor.
Vergi Usul Kanununun (VUK) usulsüzlük dereceleri ve cezalarını düzenlenen 352’nci maddesini incelediğimde, enflasyon düzeltmesi yapmama fiiline uyan tek bir usulsüzlük fiiline rastlıyorum. Bu da “vergi beyannameleri, bildirimler, evrak ve vesikaların kanunen belli şekil ve muhteviyatı ve ekleri ile bunlarla ilgili olarak yapılan diğer düzenlemelere ilişkin hükümlere uyulmamış olması” fiili. Bu fiilin sermaye şirketleri için geçerli cezası; 2023 yılı için 370 ve 2024 yılı için 580 TL.
Diğer taraftan tebliğde belirtilen 12 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ile belirlenen muhasebe usul ve esaslarına uyulmaması durumu ile VUK’nun özel usulsüzlük cezalarını düzenleyen 353’üncü maddesinin 6 no.lu bendinde yer alan “belirlenen muhasebe standartlarına, tek düzen hesap planına ve mali tablolara ilişkin usul ve esaslar ile muhasebeye yönelik bilgisayar programlarının üretilmesine ilişkin kural ve standartlara uymama” fiili kastediliyor olabilir. Bu özel usulsüzlük cezasının miktarı ise, ikinci derece usulsüzlük cezasına göre oldukça yüksek, 2023 yılı için 26 bin ve 2024 için 40 bin TL.
Düzetme yapmamak vergi ziyaına sebebiyet verirse vergi ziyaı cezası kesilir mi?
2023 yılı düzeltmesinin doğrudan bir vergi etkisi olmadığı için 2023 yılına ilişkin olarak vergi ziyaı cezası kesilmesi riski söz konusu olamaz.
Ancak 2023 yılı için düzeltme yapmamanın mükellef aleyhine sonuçları olabilir!
Çünkü 31.12.2023 tarihli bilançoların düzeltilmesi sonucunda, bazı aktif kıymetlerin değerleri ve amortisman matrahları yükseleceği için, 01.01.2024’ten itibaren yapılacak varlık satışlarında daha az kâr çıkacağı ve daha yüksek miktarda amortisman ayrılabileceği için 2023 düzeltmesini yapmamak mükellef aleyhine sonuçlar verebilir. 2023 düzeltmesini yapmamanın bu durumdaki mükellefler bakımından sonucu bu vergisel imkânlardan mahrum kalmalarıdır.
Bu mükellefler, usulsüzlük cezası riskini göze alarak, bilançolarında yer almaya devam eden parasal olmayan kıymetleri için daha sonra bu düzeltmeyi yapabilirler.
Ancak 2024 ve sonraki yıllarda şartların oluşmasına bağlı olarak yapılması gereken vergili enflasyon düzeltmesi işlemlerinde, hem 2023 düzeltmenin yapılmamış olması hem de 2024 ve sonraki yıllar için vergili düzeltmenin yapılmaması, düzeltmeye tabi parasal olmayan aktif kalemleri parasal olmayan pasif kalemlerinden fazla olan mükelleflerde vergi ziyaına sebebiyet verebilir. Dolayısıyla düzeltme yapmamak duruma göre vergi ziyaı cezası kesilmesini gerektirebilir.
Özetle düzeltme yapılmaması, 2024 ve izleyen dönemlerde düzeltme bazının düşük oluşmasına sebebiyet verdiği için enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşması halinde aktif kalemler nedeniyle ileride vergi ziyaına neden olabilir. Bu nedenle, özellikle aktif kalemlerin mutlaka düzeltilmesini öneriyorum. Pasif kalemlerin ihmal edilmesi ise, ileride düzeltme yapılması halinde gider yazılacak tutarın düşük oluşmasına neden olacak yani Hazine aleyhine sonuç vermeyecektir.
