Eurobondlardan elde edilen gelirler, bireysel yatırımcılar için gelir vergisine tabidir. Konuyu olabildiğince anlaşılır bir şekilde ve örneklerle yazmaya çalıştım.
Yazıda da görüleceği üzere bazı koşullarda 2023 yılında elde edilen eurobond gelirlerinin 2024 Mart ayı içinde vergi dairesine beyan edilmesi gerekmektedir. Beyan edilmemesi durumunda ise alınması gereken verginin yanında ayrıca verginin bir katı kadar vergi ziyaı cezası ile hesaplanan vergi üzerinden de her ay için yüzde 3,5 gecikme faizi hesaplanacaktır. Bu yüzden eurobond geliriniz varsa ve beyan etmeniz gerekiyorsa, beyan etmenizde fayda var.
Eurobondlardan elde edilen gelir faiz ve alım/satım kazancı olmak üzere iki türlüdür. Faiz kazancı GVK m.75 uyarınca menkul sermaye iradı; alım/satım kazancı ise değer artışı kazancı olarak gelir vergisine tabi tutulur. İki durumda da vergilendirme farklıdır.
İlk gelir; faiz
Eurobond uzun vadeli olması nedeniyle kupon ödemesine tabidir. Kupon ödemesi, faiz ödemesi olarak da adlandırılır. Eurobondlardaki faizler genellikle sabit ödemelidir. Yani yıl/dönem sonunda ne kadar faiz alınacağı bilinir. Ancak değişken faiz ödemesi de mümkündür. Euroya dayalı ise yılda 1; dolara dayalı ise 6 ayda bir kupon ödemesi yapılmaktadır.
Kupon/faiz ödemesi, GVK m.75 uyarınca menkul sermaye olarak vergilendirilir ve bu GVK geçici m.67’de düzenlenmiştir. Ancak eurobond faiz gelirleri geçici m.67 kapsamında değildir. Yani eurobondlardan elde edilen faiz/kupon gelirleri stopaja tabi değildir. Özetle herhangi bir banka ya da aracı kurum vasıtasıyla eurobondlardan kupon/faiz ödemesi yapılırsa ödenen bu faiz tutarından GVK m.94/7-a uyarınca yüzde sıfır stopaj yapılacaktır.
Ancak 2023 yılında elde edilen faiz, 150 bin TL’yi (GVK m.103’teki tarifenin ikinci diliminin üst sınırı) aşarsa GVK m.86/1-c uyarınca 2024 Mart ayında beyan edilip hesaplanan gelir vergisinin de ödenmesi gerekmektedir.
Örneğin Ankara’da ikamet eden Emine Hanım, 2023 yılında Hazine ve Maliye Bakanlığınca ihraç edilmiş bir eurobond kupon/faiz ödemesinden 120 bin TL gelir elde etmiştir. 120 bin TL Emine Hanım’a ödenirken yüzde sıfır stopaj yapılacak ve 120 bin TL’lik faiz geliri 150 bin TL’yi (GVK m.103’teki tarifenin ikinci diliminin üst sınırını) aşmadığından Emine Hanım bunu beyan etmeyecektir.
Örneğin Kadıköy’de ikamet eden Sertuğ Bey 2023 yılında Hazine ve Maliye Bakanlığınca ihraç edilmiş ABD dolarına dayalı bir eurobond kupon/faiz ödemesinden 180 bin TL gelir elde etmiştir. 180 bin TL Sertuğ Bey’e ödenirken yüzde sıfır stopaj yapılacak ve 180 bin TL’lik bu faiz geliri, 150 bin TL’yi (GVK m.103’teki tarifenin ikinci diliminin üst sınırını) aştığından 2024 Mart ayında vergi dairesine beyan edip vergisini de ödemek zorundadır.
Ancak dar mükellef olarak adlandırılan yani Türkiye’de bir takvim yılında 6 ay ya da daha az süre bulunan kişiler bu şekilde kupon/faiz ödemesi elde ederlerse GVK m.94/7 uyarınca yüzde sıfır vergi kesilecek ve GVK m.86/2 uyarınca beyanname de vermeyecektir.
Örneğin Almanya’da ikamet eden T.C. vatandaşı Ali Bey (dar mükellef) 2023 yılında Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca ihraç edilmiş ABD dolarına dayalı bir eurobond kupon/faiz ödemesinden 200 bin TL gelir elde etmiştir. Almanya’da ikamet ettiğinden yani dar mükellef olması münasebetiyle kendisine kupon/faiz ödemesi yapılırken yüzde sıfır stopaj yapılacak ve tutar ne kadar olursa olsun ayrıca beyan etmeyecektir.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan başka Türkiye’deki kurum ve/veya bankalarca da tahvil ihraç edilebilmektedir. Türkiye’de tam mükellef kurumlarca yurt dışına ihraç edilen eurobondlardan elde edilen kupon/faiz ödemelerinden GVK m.94/7 uyarınca vadesine göre stopaj yapılmaktadır.
Bu durumda ister stopaj yapılsın ister yapılmasın stopaj yapılmadan önceki tutar (brüt) 2023 yılı içinde 150 bin TL’yi (GVK m. 103’teki tarifenin ikinci diliminin üst sınırını) aşarsa GVK m.86/1-c uyarınca 2024 Mart ayında beyan edilmesi gerekmektedir.
Örneğin Samsun’da ikamet eden Doğa Hanım 2023 yılında kanuni merkezi İstanbul’da olan Batı A.Ş. tarafından ihraç edilmiş ABD dolarına dayalı bir eurobond kupon/faiz ödemesinden 190 bin TL gelir elde etmiştir. 190 bin TL’lik faiz geliri 150 bin TL’yi (GVK m.103’teki tarifenin ikinci diliminin üst sınırını) aştığından 2024 Mart ayında vergi idaresine beyan etmesi gerekecektir.
Örneğin Almanya’da ikamet eden T.C. vatandaşı Namık Bey (dar mükellef) 2023 yılında kanuni merkezi İstanbul’da olan Batı A.Ş. tarafından ihraç edilmiş ABD dolarına dayalı bir eurobond kupon/faiz ödemesinden 190 bin TL gelir elde etmiştir. Almanya’da ikamet ettiğinden yani dar mükellef olması münasebetiyle tutar ne kadar olursa olsun beyan etmeyecektir.
Eurobondların kupon/faiz gelirleri tahsil edildikleri tarih itibariyle Merkez Bankası döviz alış kuru ile TL’ye dönüştürülerek vergilendirilir. Eurobondların faizlerinin/kuponlarının vergilendirilmesinde kur farkları vergilemeye tabi tutulmaz. Eurobondların döviz cinsinden ihraç edilmesi nedeniyle elde edilen faiz gelirlerine indirim oranı uygulanmamaktadır.
Diğer gelir; alım/satım kazancı
GVK mükerrer m.80 uyarınca menkul kıymetlerin/diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılması (satış) sonucu elde edilen gelir, değer artışı kazancı olarak vergilendirilir. Eurobondların alım/satım kazancının vergilendirilmesinde eurobondun ihraç tarihi önem arz etmektedir. İhraç tarihinin 31.12.2005 ve öncesi ya da sonrası olması vergilendirme yapısı itibariyle önem arz etmektedir.
31.12.2005 ve öncesi ihraç edilen eurobondların vergilendirilmesinde durum…
31.12.2005 ve öncesi bir tarihte ihraç edilmiş eurobondların satış gibi bir yöntemle elden çıkarılması durumunda GVK mükerrer m.80/1 uyarınca değer artışı kazancı olarak vergilendirilmesi gerekmektedir. Burada eurobondu ister Hazine isterse özel sektör çıkarsın, vergilendirilmesi aynıdır.
Bunların elden çıkarılmasında stopaj yapılmamaktadır. Buna göre eurobondun iktisap bedeli elden çıkarıldığı aydan önceki aya ait Yİ-ÜFE artış oranı kadar artırılır. Buna endekslenmiş tutar denir. Bu tutar satış bedelinden düşülür. Kalan tutardan 2023 yılı için 129 bin TL istisna tutarı düşülür. Bu işlemin ardından kalan tutar pozitif bir bakiye ise 2024 Mart ayında yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekmektedir.
31.12.2005 sonrası ihraç edilen eurobondların vergilendirilmesinde durum…
31.12.2005 tarihinden sonra elden çıkarılan (satılan) eurobondlardan sağlanan alım/satım kazancı GVK geçici m.67’ye tabi değildir. Yani stopaj yapılmayacaktır. Eurobondların elden çıkarılmasından doğan kazanç, elden çıkarma karşılığında elde edilen yabancı para tutarının Türk Lirası karşılığından, bunların alımında ödenen yabancı para tutarının Türk Lirası karşılığı ve varsa alım-satım giderlerinin düşülmesi suretiyle hesaplanacaktır.
Yani; (satış-alış-giderler)
Alım bedeli endekslemeye tabi tutulur. Ancak 31.12.2005 tarihinden sonra ihraç edilmiş eurobondlarda endeksleme yapılabilmesi için Yİ-ÜFE’nin artışının yüzde 10 ya da daha yüksek bir tutarda olması gerekecektir. Aksi takdirde endeksleme yapılmayacaktır. Endeksleme uygulaması, yatırımcı için lehe bir uygulamadır. Yİ-ÜFE artış oranı ne kadar fazlaysa iktisap (edinme) bedeli de o kadar artırıldığından vergilendirilecek tutar (matrah) da o kadar düşük olacaktır.
Yİ-ÜFE yüzde 10 ya da daha fazlaysa iktisap bedeli endekslenir, satış tutarından endekslenmiş tutar düşülür, varsa giderler düşülür, kalan tutar ne olursa olsun bir sonraki yıl mart ayında yıllık beyanname ile beyan edilir. Hesaplanan vergi 2 eşit taksitte ödenir.
Dar mükelleflerde ise ne stopaj yapılır ne de ayrıca beyan edilir.
Aşağıda son 5 yılın Yİ-ÜFE değerleri bulunmaktadır.
Örneğin, İstanbul’da ikamet eden Cihan Bey, Nisan 2022 tarihinde 100 bin ABD doları karşılığında eurobond satın almış ve Haziran 2023 tarihinde 120 bin ABD doları karşılığında satmıştır. 1 dolar Nisan 2022’de 15 TL, Haziran 2023’te ise 25 TL’dir.
Çözüme başlamadan önce yukarıdaki tabloya göre Yİ-ÜFE değerlerini bulalım.
(İktisap ettiği aydan önceki aya ait) Mart 2022 Yİ-ÜFE; 1322
(Sattığı aydan önceki aya ait) Mayıs 2023 Yİ-ÜFE; 2179,02’dir.
Gelelim çözüme;
Mayıs 2023 Yİ-ÜFE - Mart 2022 Yİ-ÜFE
2179,02- 1322=857,02
857,02 sayısı, Mart 2022’deki Yİ-ÜFE değeri olan 1322’nin yüzde 10’undan fazla bir tutara isabet edeceğinden endeksleme yapılacaktır.
Yapılacak işlem
[(satıştan önceki aya ait Yİ-ÜFE- alıştan önceki aya ait Yİ-ÜFE)/ alıştan önceki aya ait Yİ-ÜFE]*100 şeklindedir.
Bu formüle göre hesaplamayı yapalım [(2179,02-1322)/1322]*100=yüzde 65 sayısına ulaşıyoruz.
Dolayısıyla da alış tutarını yüzde 65 oranıyla endeksleyeceğiz. Ama öncelikle aşağıdaki işlemi yapmalıyız.
100 bin dolar*15TL (Nisan 2022’deki dolar kuru); 1 milyon 500 bin TL
120 bin dolar*25 TL (Mayıs 2023’teki dolar kuru); 3 milyon TL
Sonra alış bedelini yüzde 65 ile endeksleyip maliyet bedelimizi bulmamız gerekecek. Yani 1 milyon 500 bin TL*yüzde 65 (Yİ-ÜFE artış oranı); 2 milyon 475 bin TL’yi bulacağız.
Böylece matrahımız (3 milyon TL-2 milyon 475 bin TL=) 525 bin TL olur. Yani 525 bin TL üzerinden gelir vergisi ödenecek.
Görüldüğü üzere eurobondlar alış/satış tarihlerinde TL’ye çevrildiğinden kur farkları da vergilendirilmektedir.
Eurobond gelirlerinin yanında başka gelirin bulunması durumunda durum farklı olacaktır.
Örneğin, Onur Bey, 2023 yılında
a) Sahibi olduğu konuttan 50 bin TL kira geliri
b) B Bank tarafından yurt dışına ihraç edilen 10 yıl vadeli eurobondlardan 10 bin dolar faiz kazancı
c) Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yurt dışına 31.12.2005 tarihinden sonra ihraç edilen eurobondlardan 18 Mayıs 2023 tarihinde 3 bin dolar faiz geliri bulunmaktadır
Çözüm,
a) Elde edilen konut kira geliri 2023 yılı için 21.000 TL istisna tutarını aştığı için beyannameye dâhil edilecektir. (50 bin-21 bin TL= 29 bin TL)
b) B bankası tarafından yurt dışına ihraç edilen eurobond tutarından brüt olarak elde edilen faiz geliri 2023 yılı için 150 bin TL’yi aşarsa 2024 Mart ayında beyan edilecektir. Dolar kurunun o tarihte 25 TL olduğunu varsayarsak 10 bin dolar*25 TL=250 bin TL faiz kazancı elde edilmiş ve 150 bin TL beyan sınırını aştığı için beyan edilmesi gerekmektedir.
c) Hazine tarafından ihraç edilen eurobondlardan elde edilen faiz tutarına yüzde 0 stopaj uygulanmaktadır. O tarihte dolar kuru 25 TL’dir ve 3 bin dolar*25 TL=75 bin TL gelir elde etmiştir.
Onur Bey’in vergiye tabi gelirini toplamamız gerekmektedir.
Buna göre; 29 bin TL+250 bin TL+75 bin TL=354 bin TL’dir.
Bu tutar da 150 bin TL’lik beyan sınırını (GVK m.103’teki tarifenin ikinci diliminin üst sınırını) aştığı için Hazine tarafından ihraç edilen eurobondlardan elde edilen 3 bin dolarlık faizin de dahil edilerek beyan edilmesi gerekmektedir.
Başka bir örnek ise Erol Bey, Merkezi İstanbul’da olan X kurumunda 2023 yılında brüt aylık 30 bin TL ücret almış, Z bankasından 40 bin TL vadeli mevduattan faiz geliri elde etmiş, 10 bin TL repo geliri elde etmiş ve Hazinece 2006 sonrası ihraç edilmiş eurobondlardan 13 bin TL faiz geliri elde etmiştir.
Çözüm, Tek işverenden alınan aylık 30 bin TL (yıllık 360 bin TL) ücret gelirleri için beyan şartlarını sağlamadığından (GVK m.103’te yer alan son dilim üst sınırı olan -2023 yılı için- 1 milyon 900 bin TL’yi geçmediğinden) beyan edilmeyecektir. Mevduat faizlerinden elde edilen faiz ve repo gelirlerinden elde edilen faiz GVK Geçici m.67/7.fk uyarınca stopaj yoluyla vergilendirildiğinden beyan edilmeyecektir. Hazine tarafından ihraç edilen eurobondlardan elde edilen faiz tutarı 2023 yılı için 150 bin TL’yi (GVK m.103’teki tarifenin ikinci diliminin üst sınırını) aşmadığından bu da beyan edilmeyecektir.
