Tavan düştükçe işçinin tazminatı azaldı

Kıdem tazminatı çalışma hayatının temel direklerinden birini oluşturuyor. İşçiler kıdem tazminatını geleceklerinin güvencesi olarak görüyorlar. İşten çıkartıldıklarında yeni iş buluncaya kadar geçimlerini sağlayacakları birikim olarak bakıyorlar. Uzun süre aynı işyerinde çalışanlar açısından ise oğlunu evlendirirken, kızını gelin ederken kullanacakları bir tasarruf niteliği taşıyor. Geçmiş yıllarda ise uzun süre aynı işyerinde çalışan işçiler için kıdem tazminatı emekli olurken ev almalarını sağlayan bir birikimdi.

Kıdem tazminatının işyerinde disiplinin sağlanması, işverenin deneyimli personelini elinden kaçırmaması açısından da önemli bir fonksiyonu bulunuyor. İş Kanunu’ndaki birçok yaptırımlar işçinin tazminatsız işten çıkartılmasını öngörüyor. Ayrıca kendi isteğiyle işten ayrılan işçiler, bazı istisnalar dışında kıdem tazminatı alamıyorlar. Kıdem tazminatı hakkını kaybetmek istemeyen işçi iş disiplinine riayet ediyor, çok yüksek bir ücret teklifi almadıkça işini değiştirmiyor.

Kıdem tazminatı 1975 yılından beri bir yıllık hizmet karşılığı 30 günlük ücret olarak uygulanıyor. Ancak, ücret ne olursa olsun kıdem tazminatı tavanını aşamıyor.

1975’te çıkartılan kanunla kıdem tazminatı tavanı asgari ücretin 7,5 katı olarak belirlendi. Anayasa Mahkemesi, asgari ücretin 7,5 katı olan kıdem tazminatı tavanını 1979 yılında iptal etti. 12 Eylül yönetimi, darbenin hemen ardından 17 Ekim 1980 tarihinde çıkardığı kanunla kıdem tazminatı tavanını yeniden asgari ücretin 7,5 katı olarak belirledi ancak tavanı aşan kıdem tazminatı ödenmesini yasakladı. 1982 yılında çıkartılan kanunla ise kıdem tazminatı tavanı bugünkü halini aldı. En yüksek devlet memurunun bir hizmet yılı için alacağı emekli ikramiyesine endekslendi.

KIDEM TAZMİNATI NEDEN ERİDİ?

En yüksek devlet memurunun bir hizmet yılı için alacağı emekli ikramiyesi (diğer adıyla kıdem tazminatı tavanı) her 6 ayda bir memur maaş katsayısında yapılan artışa göre belirleniyor. Ancak, emekli ikramiyesi hesabına en yüksek devlet memuruna yapılan tüm ödemeler yansıtılmıyor. Örneğin geçen yıl temmuz ayında memur maaşlarına 8.077 TL seyyanen zam yapılırken, bu zam ikramiye hesabına dahil edilmedi. Seyyanen zam tutarı ocak ayında 12.055 TL’ye yükseltildi. Seyyanen zam ikramiye hesabına dahil edilmiş olsaydı işçilerin kıdem tazminatı tavanı çok daha yüksek seviyede olacaktı.

1982 yılında asgari ücretin 7,5 katı olan kıdem tazminatı tavanı, en yüksek devlet memurunun emekli ikramiyesine eşitlenince 1983 yılında asgari ücretin 4.78 katına geriledi. Sonraki yıllarda memur maaş artışlarının asgari ücretin üzerinde seyretmesi nedeniyle tekrar yükseldi. 1992 yılının ilk yarısında asgari ücretin 5.73, ikinci yarısında 4,08 katı oldu. 2004 yılında ise asgari ücretin 3.51 katına geriledi.

2015 yılına kadar olan dönemde asgari ücretin 3,0 ile 3,5 katı arasında seyretti. 2016 yılından sonra ise her yıl sürekli gerileme yaşandı. 2023’ün ilk yarısında asgari ücretin 2 katına gerileyen kıdem tazminatı tavanı, ikinci yarısında 1,75 kata geriledi. Bu yılın ocak – haziran döneminde de asgari ücretin 1,75 katı olarak devam edecek.

Asgari ücretin 3 katı ücretle çalışan işçiler 2015 yılına kadar hak ettikleri tazminatın tamamını alabilir iken, bugün asgari ücretin 1,75 katını aşan ücretleri için tazminat alamaz hale geldiler

İŞÇİNİN KAYBI NE KADAR?

Brüt asgari ücret bu yıl 20.002,50 TL olarak uygulanıyor. Brüt ücreti asgari ücretin 3 katı olan bir işçi 60.007,50 TL alıyor. Kıdem tazminatı tavanı 1980’li yıllardan 2015 yılına kadar olan dönemde asgari ücretin 3 katının altına düşmedi. Eğer şimdi de kıdem tazminatı tavanı asgari ücretin 3 katı olsaydı bu işçi 25 yıldır çalıştığı işyerinden emekli olduğunda 1 milyon 500 bin lira kıdem tazminatı alabilecekti.

Oysa, kıdem tazminatı tavanı bu yılın ilk yarısında 35.058,58 TL olarak belirlendiğinden, örneğimizdeki işçi 25 yıllık çalışması karşılığında 1,5 milyon lira yerine 876 bin lira kıdem tazminatı alabilecek. Bu durumda 624 bin lira kaybı olacak.

Brüt ücreti asgari ücretin 2 katı olan işçi ise normalde her bir yıl için 40.005 TL olmak üzere 25 yıl için 1 milyon lira kıdem tazminatı alabilecek iken onun tazminatı da 876 bin lirada kalacak. Bu işçinin kaybı ise 124 bin lira olacak.