Gelir vergisi beyannamesi verme süresi 1 Mart'ta başladı; kimler, nasıl beyanname verecek?

Gelir vergisi beyan süresi 1 Mart 2024 tarihinde başladı. 31 Mart 2024 tarihinin hafta sonuna denk gelmesi nedeniyle beyanname verme süresi 1 Nisan 2024 tarihinde sona erecek.

2023 yılında elde edilen gelirlere ilişkin gelir vergisi beyannamelerinin 1 Mart – 1 Nisan 2023 tarihleri arasında verilmesi ve tahakkuk edecek vergilerin iki taksitte (birinci taksit Mart, ikinci taksit Temmuz ayı içinde olmak üzere) ödenmesi gerekiyor.

Gelire giren kazanç ve iratlar şu unsurlardan oluşuyor:

Ticari kazançlar, Zirai kazançlar, Ücretler, Serbest meslek kazançları, Gayrimenkul sermaye iratları, Menkul sermaye iratları, Diğer kazanç ve iratlar. Gelir vergisi sistemimizde kural, bir takvim yılında elde edilen gelirlerin yıllık gelir vergisi beyannamesi ile yani beyan yoluyla vergilendirilmesidir. Ancak bazı gelir unsurları kaynakta kesinti (stopaj/tevkifat) yoluyla vergilendirilir. Yani bu gelirlerde yapılan stopaj nihai vergilendirme niteliğindedir.

Son yıllarda stopaj yoluyla nihai vergileme yönteminin çeşitli muafiyet ve istisna uygulamaları ile yaygınlaştığını görüyoruz. Bu örneklerde vergileme, normal vergilemenin aksine safi kazanç üzerinden değil, gayrisafi hasılat/brüt gelir üzerinden sabit oranlarda yapılıyor. Bu şekilde yapılan vergilemenin stopaj olarak nitelendirilmesi çok doğru değil, çünkü stopaj yıllık beyanname üzerinden hesaplanan vergiye mahsuben yapılan ön vergileme niteliğindedir. Bu nedenle, istisna veya muafiyet uygulanan durumlarda yapılan stopajı " asgari gelir vergisi " olarak adlandırmak daha doğru olur.

Son yıllarda yapılan bu tür düzenlemeler ve adı geçici olmakla birlikte uzun süredir uygulandığı ve gelecekte de uygulanacağı beklendiği için kalıcı hale geldiğini söyleyebileceğimiz geçici 67'nci madde uygulamaları (bazı menkul sermaye iratları ile değer artış kazançlarında stopaj yoluyla özel/nihai vergileme rejimi) nedeniyle defter tutan mükellefler dışında çok az sayıda yıllık gelir vergisi beyannamesi veren mükellef bulunduğunu söyleyebiliriz.

Son yıllarda Maliyenin çabaları ile kira gelirlerine ilişkin beyanname sayısının arttığını söyleyebiliriz.

Ayrıca son iki üç yıldır ücret gelirleri için beyanname veren mükellef sayısında da önemli artışlar olduğunu gözlemliyoruz. Ancak ücret gelirleri için verilen beyannameler dolayısıyla önemli bir vergi tahsilatı sağlanamadığını söylemek yanlış olmaz. Çünkü ücretlerden dönem içinde vergi tarifesine göre vergi kesintisi yapılıyor. Ücret gelirleri için beyanname vermek veya başka gelirler için verilen beyannamelere ücretleri dahil etmek tarifedeki artan oranlı yapıdan kaynaklanan düşük bir vergi artışına neden olabilir. Ancak, beyanname verilmesi ile sağlık giderleri ve okul ücretleri gibi harcamaların beyanname üzerinde matrahtan indirilebilmesi olanağı, birçok mükellefin vergi iadesi alması sonucunu da doğurabiliyor.

Eskiden kimse yıllık gelir vergisi beyannamesi vermek istemezdi. Şimdi özellikle orta düzeydeki ücretlilerden beyanname vermeyenler, matrahtan indirim olanağında yararlanamadıkları için beyanname verememekten dolayı serzenişte bulunuyorlar!

Nereden nereye…

Ancak bunun da çözümü kolay, torba yasaya konulacak bir hükümle, ücretlerden dönem içinde vergi kesintisi hesaplanırken eğitim ve sağlık harcamalarının stopaj matrahından indirilebileceği öngörülebilir. Böylece beyanname veren ve vermeyen ücretliler arasında denge sağlanmış olur.

Neyse konumuza dönelim.

Orta Vadeli Programda kamuoyuna verilen vergi istatistiklerini açıklama sözünün arkasında durulsa ve bu kapsamda gelir türleri itibariyle beyanname veren ve iade alan mükellef sayısı kamuoyu ile paylaşılsa ne güzel olur!

Gelir İdaresi (GİB) daha önce düzenli olarak açıkladığı vergi rekortmenleri listesini bile bir süredir açıklamıyordu. Son kez 2019 yılı sonuçları gecikmeli de olsa açıklanmıştı. Neden açıklanmadığına dair muhtelif rivayetler dolaşıyordu. Çoğu rekortmenin "isminin açıklanmasını istememesi" gerekçeler arasında gösteriliyordu. Bu kişiler göze gelmekten mi, yoksa fark edilmekten mi korkuyorlar, bilemiyoruz.

Neden olduğunu yine bilemiyoruz, bu yılın başında (3 Ocak 2024'te) 2022 yılına ilişkin rekortmenler birdenbire açıklandı. Geç de olsa bu bilgiye ulaşabildik. Ancak bu arada 2020 ve 2021 yılları arada kaynamış oldu!

GİB, beyanname veren mükellef sayılarını açıklarsa, bizler de ticari ve serbest meslek kazancı dışında kalan gelir türleri için beyanname veren mükellef sayısını öğrenebiliriz.

Şimdi, 2023 yılında elde edilen hangi gelirler için beyanname verilmesi gerektiğini, gelir türleri itibariyle açıklamaya çalışacağım.

Gelir türleri itibariyle beyan durumu

a) Ticari kazançlar

Defter tutan tacirler, zarar etseler dahi yıllık beyanname vermek zorundalar.

Esnaf muaflığından yararlananlar ile kazançları basit usulde tespit edilenler 2023 yılı için gelir vergisi beyannamesi vermeyecekler.

İnternet ortamındaki sosyal ağ sağlayıcıları üzerinden metin, görüntü, ses, video gibi içerikler paylaşan sosyal içerik üreticilerinin bu faaliyetlerinden elde ettikleri kazançlar ile akıllı telefon veya tablet gibi mobil cihazlar için uygulama geliştirenlerin elektronik uygulama paylaşım ve satış platformları üzerinden elde ettikleri kazançlar, vergi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2023 yılı için 1 milyon 900 bin TL) aşmaması kaydıyla gelir vergisinden müstesna. Bu gelirler üzerinden bankalar yüzde 15 oranında vergi kesintisi yapıyorlar. İstisna limiti aşılmadığı için beyanname verilmediği taktirde bu kesintiler nihai vergi oluyor.

Buna göre, söz konusu istisna kapsamına giren kazançların tutarı 2023 yılında 1 milyon 900 bin TL'yi aşmadığı taktirde gelir vergisinden istisna olacak, dolayısıyla bu gelirler için gelir vergisi beyannamesi verilmeyecek. Başka gelirler dolayısıyla beyanname verilmesi halinde de bu gelirler beyannameye dahil edilmeyecek.

b) Zirai kazançlar

Ziraî faaliyetlerden elde edilen ziraî kazançlarda vergileme genel olarak " stopaj " yoluyla yapılıyor.

Kanunda yazılı işletme büyüklüğü ölçüsünü aşan çiftçiler ile bir adet biçerdövere veya bu nitelikteki bir motorlu araca yahut on yaşına kadar ikiden fazla traktöre sahip olan çiftçilerin kazançları, gerçek usulde yıllık beyan esasına göre; diğer bütün çiftçilerin kazançları ise hasılat üzerinden stopaj yoluyla vergiye tabi tutuluyor.

c) Serbest meslek kazançları

Serbest meslek erbabı da zarar etse dahi yıllık beyanname vermek zorunda. Ancak telif kazançları istisnasından yararlananlar (yani 2023 yılında telif kazançları toplamı 1 milyon 900 bin TL'nin altında olanlar), bu kazançlarına ilişkin olarak beyanname vermek zorunda değiller.

Telif ve ihtira beratı kazançlarının 2023 yılı için 1 milyon 900 bin TL'yi aşmaması halinde, söz konusu kazançlar gelir vergisinden istisna olacak, dolayısıyla bu kazançlar için yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmeyecek, diğer gelirler dolayısıyla beyanname verilmesi halinde de bu kazançlar beyannameye dahil edilmeyecek. Dolayısıyla, bu kazançlar üzerinden tevkif/stopaj suretiyle ödenen vergiler nihai vergi haline gelecek.

Sanatçının vergilendirilmesinde esas alınan bu yöntem, kazancın belirlenen tutarı (2023 yılı için 1 milyon 900 bin TL'yi) aşması halinde; aşan tutarı değil, elde edilen gelirin tamamını vergilendirdiğinden haksız sonuçlar doğurabiliyor. Bu radikal değişikliği eleştirdiğim yazıma buradan ulaşabilirsiniz.

d) Ücretler

2023 yılında bir veya birden fazla işverenden elde edilen stopaja tabi tutulmuş ücret gelirlerinin (kümülatif stopaj matrahlarının) toplamı 1 milyon 900 bin TL'yi aşanlar gelir vergisi beyannamesi vermek ve tüm ücret gelirlerini beyan etmek zorundalar.

Birden fazla işverenden alınan ücretlerin toplamı 1 milyon 900 bin TL'nin altında kalsa bile, birinci işverenden sonraki işverenlerden alınan ücretlerin toplamı 150 bin TL'yi aşması halinde de tüm işverenlerden alınan (birinciden alınanlar dahil) ücretlerin beyanı gerekir. Mükellefler hangi ücretin birinci işverenden elde edilen ücret olduğunu serbestçe kendileri belirleyebiliyorlar. Çoğunlukla en yüksek ücret birinci ücret olarak kabul ediliyor. Ancak eğitim ve sağlık harcamalarının matrahtan indirilmesi olanağı, farklı bir tercihte bulunmayı daha avantajlı kılabilir.

Kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısmı için yıllık beyanname verilmiyor ve diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dâhil edilmiyor (Gelir Vergisi Kanununun 86'ncı maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi).

Bu nedenle, 4490 sayılı Kanun uyarınca Türk Uluslararası Gemi Siciline kayıtlı gemilerde ve yatlarda çalışan personele ödenen ve gelir vergisinden istisna edilmiş bulunan (dolayısıyla stopaja tabi tutulmayan) ücretler, beyan edilmeyeceği gibi diğer gelirler için beyanname verilip verilmeyeceğinin tespitinde de dikkate alınmıyor.

Ancak 4691, 5746 ve 3218 sayılı Kanun'lar kapsamında stopaj teşvikine konu ücretler üzerinden kesilen gelir vergileri, verilen muhtasar ve prim hizmet beyannamesi üzerinden tahakkuk eden vergiden indirilmek suretiyle terkin ediliyor. Yani bu vergiler çalışandan kesiliyor, ancak "stopaj teşviki" ile işverenler desteklendiği için devlete ödenmeyip işverenlerin uhdesinde bırakılıyor.

Anılan Kanunlar kapsamında çalışan ve şartları taşıyan hizmet erbabına ödenen ücretler üzerinden (her ne kadar devlete intikal ettirilmese de) gelir vergisi kesintisi yapılmış olması nedeniyle, bu ücretlerin, mükelleflerce beyanname verilip verilmeyeceğinin tespitinde dikkate alınması gerekiyor. Yukarıda açıkladığım tutarların aşılması sebebiyle beyanname verildiği durumlarda, ücret gelirleri üzerinden kesilen ancak devlete ödenmeyen vergi kesintilerinin de hesaplanan gelir vergisinden mahsubu mümkün.

e) Kira gelirleri

2023 yılında stopaja tabi tutulmuş işyeri kira gelirleri toplamı 150 bin TL'yi aşmayanların beyanname verme zorunluluğu yok. Beyan sınırının hesabında, ücretler hariç, diğer beyana tabi gelirler varsa bu gelirlerin de dikkate alınması gerekiyor.

2023 yılında elde edilen ve 21 bin TL'lik istisna tutarını aşmayan konut kira gelirleri için de beyanname verilmesi gerekmiyor.

İstisna tutarını aşan konut kira geliri olanlar ise beyanname vermek zorundalar. Bu kişilerin beyannamede 21 bin TL'lik istisnayı uygulayabilmeleri için 2023 yılında elde ettikleri tüm gelirleri toplamının (istisna olsun olmasın) 370 bin TL'yi geçmemiş olması gerekiyor.

Hem konut hem de iş yeri kira geliri olan kişiler ise, yıllık gelirlerinin beyan sınırını aşıp aşmadığının tespitinde; konut kira gelirinin istisna tutarını aşan kısmı ile gelir vergisi stopajına tabi işyeri kira gelirlerinin toplamını birlikte dikkate almak zorundalar. Bu toplam 150.000.- TL'yi aşmadığı takdirde sadece konut kira gelirlerinin istisna tutarını aşan kısmının beyanı yeterli.

Ticari, zirai ve serbest meslek kazancını beyan etmek zorunda olanlar 21 bin TL'lik istisnadan yararlanamıyorlar.

Stopaja ve istisna uygulamasına konu olmayan kira gelirleri toplamı 8 bin 400 TL'lik beyanname verme sınırını aşanların da beyanname vermesi gerekiyor.

f) Menkul sermaye iradı

Gelir Vergisi Kanunu'nun geçici 67'nci maddesi kapsamında banka ve aracı kurumlarca stopaja tabi tutulmuş menkul sermaye iradı (mevduat, repo, tahvil-bono faizi, MKYF kar payı, katılım bankası kar payı vs.) elde edenler, bu gelirleri için beyanname vermek zorunda değiller. Söz konusu gelirler üzerinden yapılan stopajlar nihai vergi niteliğinde.

KKM hesaplarından elde edilen gelirler de beyana tabi değil.

Geçici 67'nci maddenin kapsamına girmeyen az sayıdaki menkul sermaye iradı (2023 yılında 150 bin TL'yi aşan kâr payları ve eurobond faiz geliri gibi) için ise beyanname verilmesi gerekiyor.

Gelir Vergisi Kanunu'nun 94'üncü maddesine göre stopaja tabi bulunmayan alacak faizleri ile yabancı ülkelerde elde edilen menkul sermaye iradının da yurt dışında beyan veya stopaj yoluyla vergilendirilmiş olsun veya olmasın, Türkiye'de beyan edilmesi zorunluluğu var. Hesaplanan vergiden yurt dışında ödenen vergiler mahsup edilir. Stopaja ve istisna uygulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları için uygulanan 8 bin 400 TL'lik beyan eşiği bu gelirler için de geçerli.

g) Diğer kazanç ve irat (değer artışı kazançları ile arızi kazançlar)

Gelir vergisi Kanunu'nun geçici 67'nci maddesi kapsamasında banka ve aracı kurumlarca stopaja tabi tutulmuş alım satım kazançları için beyanname verilmesine gerek yok. Bu geçici madde kapsamında stopaja tabi olmayan kazançlar (örneğin eurobond satış kazançları) ise beyan edilmek zorunda. Satış kazancının tespitinde alış bedeli Yİ-ÜFE ile artırılabiliyor, ancak bunun için artış oranının yüzde 10 veya daha fazla olması şart.

İktisaptan itibaren 5 yıl içinde satılan gayrimenkullerin satış kazançları da beyana tabi. Ancak satış kazancının tespitinde alış bedeli Yİ-ÜFE ile artırılabiliyor (Artış oranının yüzde 10 veya daha fazla olması şartıyla).

Alımdan itibaren 5 yıl geçmiş gayrimenkullerin satışından elde edilen kazanç tutarları ne olursa olsun bunlar için beyanname verilmesine gerek bulunmuyor.

Bu şekilde tespit edilen kazançtan beyanname üzerinde sabit bir istisna tutarı düşülebiliyor. 2023 yılı için bu istisnanın tutarı 55 bin TL. Yani endeksleme sonucu hesaplanan kazanç bu tutarın altında ise beyan edilmiyor, üstünde ise bu tutar indirildikten sonra kalan tutar beyan ediliyor.

2023 yılında istisna tutarı 129 bin TL'yi aşan arızi kazançlar da beyan edilmek zorunda.

Beyannameler nasıl verilecek?

Ticari, zirai ve mesleki faaliyetinden dolayı gerçek usulde vergilendirilen gelir vergisi mükellefleri beyannamelerini elektronik ortamda göndermek zorundalar.

Geliri sadece ücret, kira, menkul sermaye iradı veya diğer kazanç ve iratların biri veya birkaçından oluşan mükellefler yıllık gelir vergisi beyannamelerini kendileri için önceden hazırlanmış olan Dijital Vergi Dairesi (Hazır Beyan Sistemi) üzerinden vergi dairesine gitmeden kolay şekilde verebiliyorlar.

Bu mükellefler söz konusu olanaktan yararlanmak istemezlerse, beyannamelerini kâğıt ortamında düzenleyerek vergi dairesine vermek zorundalar. Ancak bu mükellefler isterlerse beyannamelerini mali müşavirler aracılığıyla elektronik ortamda da gönderebilirler.

Defter beyan sistemini kullanmak zorunda olan serbest meslek erbabı ile işletme hesabı esasına göre defter tutan mükellefler beyannamelerini sistem üzerinden vermek zorundalar.

Gelir vergisi rehberleri

GİB her yıl gelir türleri itibariyle gelir vergisi rehberleri hazırlayarak mükelleflerin kullanımına sunuyor.

Bu yıl da web sayfasında Rehberleri yayımladı. Bu Rehberlere buradan ulaşabilirsiniz.

Her yıl olduğu gibi bu yıl da yoğun geçecek bu ayda mükelleflere, vergi dairesi çalışanlarına ve mali müşavirlere kolaylıklar diliyorum.

Gelir vergisi beyannamesi verme süresi 1 Mart'ta başladı; kimler, nasıl beyanname verecek?

Dolaysız vergilerimiz çok mu adil?

Kar payı (temettü) dağıtımında vergi stopajı %10’dan %15’e arttırıldı

Kurumlar vergisine istinaden kazanç giderleri

Yılsonu vergi notları

Limited Şirket Hisse Devrinde Vergi Var mı?

Esnafa konum vergisi geliyor

Yabancı fonlar ve vergileme

Kıymetli madenlerin değerlemesinde vergilendirme sorunu

Konut kira gelirleri istisnasında 2024 yılı uygulaması

2023 ve öncesinde emekli olanlar 2024 yılında emlak vergisi ödemeyebilir