Kural olarak emekli aylıkları haczedilemez. Bunun iki istisnası var. Birincisi nafaka borcu, ikincisi SGK'ya prim borcu. Dolayısıyla bir emeklinin emekli aylığına ancak nafaka borcu ya da SGK prim borcu nedeniyle haciz konulabilir. Bu iki nitelikteki borç dışında kişinin emekli aylığına haciz konulması talebi geldiğinde İcra Müdürlüğüne emeklinin yapacağı itiraz sonrası haczin durdurulması gerekir. Ancak eğer kişi itiraz etmez yani muvafakat gösterirse emekli aylığı haczedilebilir. Diğer yandan hacze itiraz edilmemiş olsa bile sınırı aşan miktardaki hacizler için sonradan dava açılması mümkün. Diğer yandan birden çok borcu yani hem nafaka hem prim borcu olan emeklilerden yapılacak kesintinin de üst sınırı bulunuyor.
BAYRAM İKRAMİYESİ
Emekli aylıkları ile birlikte bayram ikramiyeleri de haczedilemez. Kurban ve Ramazan bayramlarında emeklilere ödenen ikramiyeler de emekli aylıkları gibi haczedilemeyen ödemelerdir. Ayrıca bu ay içerisinde yatırılmaya başlanan 5.000 TL'lik ek ödeme de haczedilemeyecek ödemeler arasında bulunuyor. Dolayısıyla haczedilemeyecek nitelikteki bayram ikramiyesi ve ek ödemeler de emekli aylıkları ile aynı hukuki nitelikte.
ÜÇTE BİRİ GEÇEMEZ
Emekli aylıkları ve bayram ikramiyelerinin kural olarak haczedilememesi söz konusuyken nafaka ve prim borçları bu durumun istisnasını oluşturuyor. Ancak nafaka ve prim borcu bulunan bir emeklinin emekli aylığına haciz konulabilse de, haczolunacak miktar emekli aylığının üçte birinden fazla olamamakta. Dolayısıyla örneğin emekli aylığı 15.000 TL olan bir emeklinin emekli aylığına 5.000 TL'nin üzerinde haciz konulamamakta. Bu tutarın üzerinde konulacak hacizlere ilişkin emeklilerin itiraz etme hakları var. Diğer yandan asgari ücretin altındaki emekli aylıklarının onda birinden fazlasına da haciz konulamıyor. 2023 yılı Kasım ayı itibarıyla 11.402,32 TL'nin altında emekli aylığı olan bir emeklinin aylığına 1.140,2 TL'nin üzerinde haciz konulamıyor. Dolayısıyla 11.402,32 TL'nin altında emekli aylığı olan emekliler için üst sınır 1.140,2 TL iken bu tutarın üzerinde emekli aylığı olan kişiler için haciz üst sınırı aylığın üçte biri.
ÖRNEK YARGITAY KARARI
Emekli aylığına konulan haciz konusunda Yargıtay 10'uncu Hukuk Dairesi'nin verdiği yakın tarihli bir karar önemli. Bahse konu olayda emeklinin aylığına hem boşandığı eşine ödemesi gereken nafaka hem de yönetim kurulu başkanı olduğu kooperatifin SGK'ya olan prim borçlarından dolayı haciz konuluyor. Her iki borç da emekli aylığına haciz konulabilecek nitelikteki borçlar. Aylığına haciz konulan emekli de her iki borç nedeniyle aylığına konulan haczin, aylığın üçte birinden fazla olması nedeniyle haczedilen tutarların iadesini talep ediyor. Konuyla ilgili karar veren ilk derece mahkeme, dava yoluna giden emeklinin haklı olduğuna ve yapılan kesintilerin kesinti tarihinden itibaren işleyecek yasal faizle birlikte iade edilmesine karar veriyor. Yerel mahkeme kararı sonrası istinaf aşamasında davacı emekliye yalnızca aylığın üçte birini aşan tutarların faiziyle iade edilmesine karar veriliyor.
GELİRE BAKILIYOR
Yargıtay ise durumu inceledikten sonra verdiği kararında emekli aylığı haczedilecek emeklinin çalışma karşılığı veya başka gelirlerinin olması halinde en az yaşam standardının ve emekli aylığından yapılacak kesinti oranının, emekli aylığı ve gelir toplamına göre belirlenmesi gerekeceğini belirtiyor. Bu nedenle hakkaniyete uygun bir şekilde kesinti miktarının belirlenmesinin önemli olduğunu ve bu yönde bir inceleme yapılmadan karar verilmesinin hukuka aykırı olacağına karar veriyor. Bu karar sonrası davaya konu dosya tekrar Bölge Adliye Mahkemesine iade ediliyor. Yargıtay kararından çıkartılacak sonuç; emekli aylığından yapılacak kesintinin tek başına aylığın üçte birini aşamayacağı gibi emekli aylığından haczedilebilecek miktarın yalnızca üçte bir kuralına göre değil, kişinin geçimini sürdürebileceği asgari miktara ve kişinin emekli aylığı dışında bir geliri olup olmadığına göre belirleneceğidir. Bu nedenle de emekli aylığından haciz yapılan emeklilerin gelirlerine göre hesaplama yaparak haczedilen kısım için dava yoluna gidebileceklerini söylemek mümkün.
ANAYASAL HAK
Sosyal güvenlik; anayasal, sosyal temel bir hak olarak Anayasada yer alıyor. Emeklilik sadece kişinin kendisini değil, ölümü halinde geride kalanlara da intikal eden bir hak. Bu nedenle yaşam sonrası devam etme gibi bir özelliği de söz konusu. Bütün bu nedenlerle emekli aylığının tümden haczi yasaklanmıştır. Tümüne değil ancak miktarına göre kısmen haciz mümkün kılınıyor.
