Bilindiği üzere Forex piyasası (foreign exchange market), ülke para birimlerinin, spot fiyattan karşılıklı olarak alınıp satıldığı, fiziksel teslimat olmayan, tezgah üstü bir pazardir. Forex işlemleri yatırım, spekülatif ve korunma amaçlı yapılmaktadır. Bu piyasalarda temel mantık, değer kazanacağı tahmin edilen para biriminin alınıp, diğer döviz cinsinin satılması ve bu işlem doğrultusunda kar edilmesidir[1].
Finans Gündem 12 Mart 2021 tarihli “Zarar Eden Foreks İşlemlerinde Vergi Ödemesi Çıkıyor!” başlıklı yazımızda konuya değinmiştik[2]. O günden bugüne Vergi İdaresi’nden yeni bir görüş veya uygulama değişikliği gelmedi. Ama Vergi Yargısı’ndan mükellef lehine kararlardaki artış sürüyor.
Gelir İdaresi Başkanlığı Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği’ne (TSPB), hitaben gönderdiği 22.01.2021 tarihli yazısında; “FX stopaj matrahının tespitinde alış ve satış bedellerinin TL karşılıklarının esas alınacağını, başka deyişle kur farklarının kazancın hesabına dâhil olması gerektiğini” belirtilmiş idi[3].
Şimdi kısaca konuyu yeniden hatırlatalım. Bir kere döviz bazlı bir ürün olan FX işlemlerinde kur farkının gerçek gelir olmadığını belirtmeliyiz ve bunu aşağıda açıklamaya çalışacağız.
Öncelikle 17.11.2020 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 7256 s. Kanun’la G.V.K.’nun Geçici 67. Maddesine kaldıraçlı işlemlerin “diğer sermaye piyasası aracı” tanımıyla eklendiğini ve böylece 2021 yılının başından itibaren forex kazançlarında stopaj esasında vergilendirmenin başladığını hatırlayarak konuya girmiş olalım. Bu tarihe kadar bu işlemlerin zaman zaman “ticari kazanç” veya “arızı ticari kazanç” ve hatta “değer artış” kazancı olarak vergilendirilebileceği tartışmaları söz konusuydu. Vergi kesintisi, 01.01.2021 tarihinden itibaren elde edilen gelirlerden % 10 stopaj ile başlatılmış olup, uygulama halen Geçici 67’ye tabi diğer işlemlerdeki gibi 3’er aylık beyanname ile Aracı Kurumlar tarafından Vergi Dairesine yatırılmaktadır.
Ancak %10’luk vergi stopajının kur farkı tutarı üzerinden alınmasına ilişkin tartışmalar, ihtilaflar ve açılan davalarda Vergi Mahkemeleri’ndeki yargılamalar devam etmektedir.
Bize göre; vergi tevkifatının hesabında kur farklarının dikkate alınmaması gerekir. Çünkü vergi mevzuatımıza göre temel kural; gerçek gelirden vergi alınmasıdır. Gelir Vergisi Kanunu’nun 2. Maddesi hükmünde yer aldığı üzere “kazanç ve iratların tespitinde gerçek ve safi miktarlar nazara alınır.” (193 s. Gelir Vergisi Kanunu, Madde:1, 2).
Buna göre, yabancı para cinsinden bir finansal ürün olan forex işlemindeki kar veya zararının tespitinde kur farklarının dikkate alınmaması gerekir. Aksi halde gerçek olmayan gelirden vergi alınmış olmakta, hatta döviz bazında zarar edilmiş olsa dahi vergi ödenmesi sonucu doğmaktadır.
Bu husus aşağıdaki örnekte çarpıcı bir şekilde görülmektedir.
ÖRNEK:
X tarihinde 1 kontrat (100.000) EURUSD alınır, fiyat 1,07000 (TCMB USD Alış Kuru 25)
Y tarihinden ilgili pozisyon kapatılır, fiyat 1,06500 (TCMB USD Alış kuru 32)
USD cinsi KZ hesaplama:
(Satış fiyatı – Alış Fiyatı) * Pozisyon Büyüklüğü
(1,06500-1,07000)*100.000= -500 USD
Kur farkını dikkate alarak TL cinsi vergi matrahı hesaplama:
((Satış fiyatı*TCMB USDTRY kuru) – (Alış Fiyatı*TCMB USDTRY kuru)) * Pozisyon Büyüklüğü
((1.06500 * 32) – (1.07000 * 25)) * 100.000
(34,08 – 26,75) * 100.000 = +733.000 TL
Kur farkını dikkate almadan TL cinsi vergi matrahı hesaplama:
(Satış fiyatı – Alış Fiyatı) * Pozisyon Büyüklüğü* Pozisyon Kapatılan Gün TCMB USDTRY kuru
(1,06500-1,07000)*100.000 * 32= -16.000 TL
Vergi Yargısında da Vergi Mahkemeleri, foreks işlemindeki tevkifat matrahının tespitinde kur farkının dikkate alınmaması gerektiğine, kârla sonuçlanmayan bir işlemin gelir vergisine tabi olamayacağına ve bu nedenle de stopaj yapılmaması gerektiğine hükmetmektedir. Emsal kararlardan görüldüğü üzere dövizli bir işlem karakterini haiz foreks(kaldıraçlı) işlemlerinde kur farkı tutarlarının vergi matrahına dâhil edilmemesi gerekir [4],[5].
Vergi İdaresi’nin uygulamadaki görüşünde değişiklik olmadığı takdirde mükelleflerin bu vergilemeye itiraz hakları tabii ki vardır. Vergi sorumlusu başka deyişle verginin doğrudan muhatabı vergi beyannamesini veren aracı kurumlar olduğu için kural olarak ihtirazi kayıtla beyan ve bunu takiben de dava açılması bu kurumlarca yapılır. Bununla beraber bu vergilemeden doğrudan etkilenen aracı kurum müşterilerinin de kişisel olarak açtığı davalar vergi yargısında kabul edilmektedir[6].
Sonuç olarak; FX(forex) ürünü yabancı para cinsinden bir finansal ürün olduğundan, işlem kar veya zararının tespitinde kur farklarının dikkate alınmaması gerekir. SPK'ya göre katılma belgeleri döviz cinsinden ihrac edilen yatırım fonlarında[7] nasıl kur farkları dikkate alınmıyor ise döviz olarak işlem gören FX(forex) işlemlerinde alış-satış arasındaki kur farkları dikkate alınmamalıdır.
Gerçekten de İstanbul Finans Merkezi hedefleri çerçevesinde finansal ürünler üzerinde böylesine tuhaf vergilemelerin giderilmesi gerekir.
Bu çerçevede önerimiz olarak; Gelir İdaresi Başkanlığı’nın yeni bir değerlendirme yaparak Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği’ne (TSPB, hitaben gönderdiği 22.01.2021 tarihli yazısını değiştirmesi; bir yandan vergi hukukuna uygun olacak, öte yandan Aracı Kurumlar ile müşterileri arasında ve de Maliye Bakanlığı arasındaki gereksiz hukuki ihtilafların yaşanmasını önlemiş olacaktır.
[1] https://www.tradeall.com/tradeall-fx-forex.aspx
[2] Mehmet Bingöl, Zarar Eden Foreks İşlemlerinde Vergi Ödemesi Çıkıyor, Finans Gündem İnternet Gazetesi, 12 Mart 2021
[3] Gelir İdaresi Başkanlığı'nın 22.01.2021 tarih ve 91378753-120.06.08(127)-E.10556 sayılı yazısı
[4] İstanbul 5. Vergi Mahkemesi, 11/05/2023 tarih ve E: 2022/2042, K: 2023/1172 sayılı karar
[5] İstanbul Bölge İdare Mahkemesi 8. Vergi Dava Dairesi, 29/02/2024 ve E: 2023/795, K: 2024/527 sayılı karar
[6] Murat Batı, Foreks işlemlerinde "zarar"dan yapılan vergi kesintisi mahkemece iptal edildi, T24 İnternet Gazetesi, 06 Aralık 2022, İstanbul.
[7] Gelir Vergisi Kanunu,257 Seri Nolu Genel Tebliğ: “Dövize, altına veya başka bir değere endeksli menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracının alış ve satış bedeli olarak işlem tarihindeki Yeni Türk Lirası karşılıkları esas alınarak tevkifat matrahı tespit edilir. Menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası aracının yabancı bir para cinsinden ihraç edilmiş olması halinde ise tevkifat matrahının tespitinde kur farkı dikkate alınmaz.”
