İş Kanunu hükümlerinin uygulanmayacağı işler ve iş ilişkileri şunlardır:
Ev hizmetleri,
Deniz ve hava taşıma işleri,
Elli ve daha az işçi çalıştırılan tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerleri veya işletmeler,
Sporcular,
Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri,
Çıraklar,
Bir ailenin üyeleri ve 3’üncü dereceye kadar hısımları arasında dışarıdan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işler,
Rehabilite edilenler,
Esnaf ve Sanatkarlar Kanunu uyarınca üç kişinin çalıştığı işyerleri.
KIDEM TAZMİNATI HAKLARI YOK
Söz konusu istisnalar arasında sayılmamakla beraber basın ve denizcilik sektöründe çalışanlar hakkında Basın İş Kanunu ve Deniz İş Kanunu hükümleri uygulanır. Yukarıda saydığımız istisnai işlerde çalışanlar Türk Borçlar Kanununa tabidir.
İş Kanununa tabi işçi ile Türk Borçlar Kanununa tabi işçilerin hakları arasında önemli farklar bulunur. Çalışanları en fazla etkileyen fark ise kıdem tazminatıdır.
İş Kanununa tabi işçiler en az bir yıl çalışmış olmak şartıyla çalıştıkları her yıl için son 30 günlük brüt ücret tutarında kıdem tazminatı almaya hak kazanırlar. Borçlar Kanununa tabi çalışan işçilerin ise kıdem tazminatı hakkı yoktur.
Borçlar Kanununa tabi işçilere kıdem tazminatı yerine haksız fesih tazminatı veya kötü niyet tazminatı ödenir. Ancak bunlar kıdem tazminatının yerini tutmaz.
1 AYDAN 2 AYA KADAR ÖLÜM TAZMİNATI
İşveren Borçlar Kanununa tabi işçinin ölümü halinde sağ kalan eşine ve ergin olmayan çocuklarına, yoksa bakmakla yükümlü olduğu kişilere 1 aylık çıplak ücret tutarında ölüm tazminatı öder. İşçinin çalışma süresi 5 yıldan fazla ise ölüm tazminatı 2 aylık ücret tutarında olur.
İHBAR TAZMİNATLARI DAHA AZ
İş Kanununa tabi işçilerin ihbar süresi iş yerindeki çalışması 6 aydan az olanlarda 2 hafta, 6 aydan 1,5 yıla kadar olanlarda 4 hafta, 1,5 yıldan 3 yıla kadar olanlarda 6 hafta, 3 yıldan fazla olanlarda ise 8 haftadır.
Borçlar Kanununa tabi işçilerin ihbar tazminatı ise çalışma süresi 1 yıla kadar sürmüş işçilerde 2 hafta, 1 yıldan 5 yıla kadar süren işçilerde 4 hafta, 5 yıldan fazla süren işçilerde de 6 haftadır.
KIDEM TAZMİNATI YERİNE HAKSIZ FESİH VE KÖTÜ NİYET TAZMİNATI
Borçlar Kanununa tabi işlerde işveren haklı sebep olmaksızın işçiyi ihbar tazminatını ödemeden işten çıkartırsa belirsiz süreli sözleşme ile çalışan işçi ihbar süresi tutarında tazminat isteyebilir.
Belirli süreli sözleşmede ise işçi sözleşmenin kalan süresine ait ücret tutarında tazminat talep edebilir. İşveren ayrıca hakim tarafından işçinin 6 aylık ücretini aşmamak üzere serbestçe belirlen tazminatı işçiye öder.
Hizmet sözleşmesi işverence fesih hakkı kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda ise işveren ihbar süresine ait ücretin 3 katı tutarında tazminat ödemek zorunda kalır.
İş Kanununa tabi işçiler çoğunlukla mahkemeye gitmeden kıdem tazminatını alabilirken, Türk Borçlar Kanununa tabi işçiler haksız fesih ve kötü niyet tazminatını ancak mahkeme kararıyla alabilir.
İŞÇİ İŞVERENE TAZMİNAT ÖDEMEK ZORUNDA KALABİLİR
Türk Borçlar Kanununa tabi işlerde işçi işe başlamayı kabul ettiği halde haklı bir sebep olmaksızın işe başlamazsa veya aniden işi bırakırsa işveren işçinin ücretinin dörtte biri kadar tazminat isteyebilir.
YILLIK İZİNLERİ DAHA AZ
Borçlar Kanununa tabi işçiler en az bir yıl hizmetleri varsa yılda iki hafta ücretli izin hakkına sahip olurlar. 18 yaşından küçük veya 50 yaşından büyük işçiler ise en az üç hafta ücretli izin kullanabilir.
İş Kanununa tabi işçilerin yıllık izin süresi çalışması 5 yıldan az olanlarda 14 gün, çalışması 5 – 15 yıl arasında olanlarda 20 gün, çalışması 15 yıldan fazla olanlarda ise 26 gündür
ESNAFIN YANINDA ÇALIŞAN İŞÇİLERİN DURUMU
İş Kanununa göre, işten ayrılma tarihinde esnafın kendisi dahil 3 kişinin çalıştığı iş yerlerinde Türk Borçlar Kanunu uygulanıyor. İşten ayrılma tarihinde esnaf dahil çalışan sayısı 4 ve daha fazla ise İş Kanunu hükümlerine göre kıdem tazminatı ödenmesi gerekiyor.