AYM Kararı Sonrası Değer Artış Payı Uygulaması

Değer Artış Payı ile ilgili olarak daha önce yayınladığımız bültenimize yazımın sonundaki bağlantılardan ulaşabilirsiniz.[i] Uygulamaya ilişkin yönetmeliğin yayınlandığı 15 Eylül 2020’nden itibaren de bu yeni yükümlülüğün detayları belli olmuştu. Söz konusu düzenlemenin aşağıda detaylarını açıklamaya çalışacağım bir hükmü Anayasa Mahkemesi’ne (AYM’ye) yapılan başvuru sonucu iptal edildi. Bu yazıda söz konusu iptal kararını incelemeye çalışacağım.

Kısaca, İmar Kanunu’na eklenen ek 8. maddede Değer Artış Payı (DAP), “taşınmaz maliklerinin tamamının talebi üzerine ada bazında yapılacak imar planı değişikliği sonucunda değerinde artış olan arsanın artan değeri” olarak tanımlanmış, taşınmaz maliklerinin tamamının talebi ile yasa ve yönetmelikte belirtilen şekilde yapılacak plan değişiklikleri sonucu oluşacak bu artan değerin tümünün kamuya aktarılmasını yasa hükmünde yer almıştır. Yani eski planla yeni plan arasında oluşan değer artışının tamamı DAP olarak kamuya aktarılacaktır. Söz konusu düzenlemede yer alan “…artan değerinin tamamı…” ibaresi AYM’de dava konusu edilmiştir.

Konuyla ilgili olarak 23 Ekim 2020 tarihinde Dünya Gazetesi için yazdığım makalemi aşağıdaki şekilde bitirmiştim[ii]:

“İmar planı değişikliği ile oluşan değer artışından kamuya pay verilmesi (kaldı ki burada pay vermeden değil artışın tamamının idareye aktarılmasından bahsediyoruz) ilk başta mantıklı gelse de “çok özel durumlar” hariç acaba kaç tane taşınmaz maliği oluşacak değer artışının tamamını idarenin alacağı bir imar planı değişikliği talebinde bulunacak çok merak ediyorum doğrusu. Kaldı ki söz konusu plan değişikliğini idare kendiliğinden yapsa taşınmaz maliki cebinden tek kuruş DAP çıkmayacak olduktan sonra….

Yasa daha önceki hükümetler döneminde gündeme getirildiğinde oran %100 olarak düşünülmemişti. Eğer değer artışını tamamı kamuya gitmiyorsa yapılacak fizibiliteye uygun olması durumunda taşınmaz maliklerinin böyle bir başvuruda bulunma imkanı olabilecekti. Ancak mevcut yasada oran %100 olarak belirlenince uygulamada bu yasanın gerçek hayatta çokça karşımıza çıkacağını beklemiyorum. Önümüzdeki dönemde yaşayıp göreceğiz.”

Tahmin ettiğim gibi konu, tam da bu noktadan yani “oluşacak değer artışının tamamının” DAP olarak kamuya aktarılması noktasından iptal istemiyle Anayasa Mahkemesine götürüldü ve AYM 4.10.2023 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 18.05.2023 tarihli ( E: 2020/42 K:2023/99 ) Kararı ile 3/5/1985 tarihli ve 3194 sayılı İmar Kanunu’na eklenen ek 8. maddenin; Dördüncü fıkrasının birinci cümlesinde yer alan “… artan değerinin tamamı …” ibaresinin Anayasa’ya aykırı olduğuna ve İPTALİNE, iptal hükmünün Anayasa’nın 153. maddesinin üçüncü fıkrası ile 6216 sayılı Kanun’un 66. maddesinin (3) numaralı fıkrası gereğince KARARIN RESMÎ GAZETE’DE YAYIMLANMASINDAN BAŞLAYARAK DOKUZ AY SONRA YÜRÜRLÜĞE GİRMESİNE OYBİRLİĞİYLE karar verdi.

NE, NEDEN İPTAL OLDU?

Öncelikle DAP uygulamasının genel olarak iptal edilmediğinin altını çizmekte yarar var. Yukarıda yer alan AYM karar hükmünden de anlaşılacağı gibi iptal sadece taşınmaz maliklerinin tamamının talebi üzerine ada bazında yapılacak imar planı değişikliği sonucunda değerinde artış olan arsanın artan değerinin tamamı üzerinden hesaplanması konusu ile sınırlı tutuldu ve bu iptalin yaratacağı boşluğun önüne geçilebilmesi için iptalin yürürlüğü konusunda 9 aylık süre verildi.

Bir vergici olarak sizlerle paylaşmak istediğim husus aslında bu iptalin gerekçesi. Anayasa Mahkemesi söz konusu iptal kararında son dönemde kararlarında sıklıkla vurgu yaptığı “ölçülülük” ilkesini esas almış yine. Gelin ilgili kısmı Karar’dan aynen okuyalım birlikte:

“… Anayasa’nın 13. maddesinde güvence altına alınan ölçülülük ilkesi; elverişlilik, gereklilik ve orantılılık olmak üzere üç alt ilkeden oluşmaktadır. Elverişlilik, öngörülen sınırlamanın ulaşılmak istenen amacı gerçekleştirmeye elverişli olmasını; gereklilik, ulaşılmak istenen amaç bakımından sınırlamanın zorunlu olmasını, diğer bir ifadeyle aynı amaca daha hafif bir sınırlama ile ulaşılmasının mümkün olmamasını; orantılılık ise hakka getirilen sınırlama ile ulaşılmak istenen amaç arasında makul bir dengenin gözetilmesi gerekliliğini ifade etmektedir.

… Yapılan imar uygulaması sonucunda değerinde artış olan arsanın artan değerinin değer artış payı olarak kamuya aktarılmasında kamusal yarar bulunmakla birlikte bu yolla maliklere aşırı ve orantısız bir külfet yüklenmemelidir. Bu bağlamda malikin, imar uygulamasından elde ettiği yarar ile değerinde artış olan arsanın artan değerinin değer artış payı olarak kamuya aktarılan kısmı arasında bir kıyaslama yapılmalıdır. Bu çerçevede imar uygulaması sonucunda taşınmazın değerinde meydana gelen artış ile idareye devredilen kısmının değeri arasında açık bir dengesizliğin bulunması durumunda malike yüklenen külfetin aşırı ve orantısız olduğundan söz edilebilir.

Kural, taşınmaz maliklerinin tamamının talebi üzerine ada bazında yapılacak imar planı değişikliği sonucunda değerinde artış olan arsanın artan değerinin tamamının değer artış payı olarak kamuya aktarılmasını öngörmektedir. Kişinin herhangi bir zahmete veya maliyete katlanmadan kamunun gerçekleştirdiği imar uygulaması nedeniyle taşınmazında ortaya çıkan değer artışından kamunun yüksek oranlarda pay alması, her zaman için mülkiyet hakkı yönünden kişiye aşırı bir külfet yüklendiği sonucuna varılması için yeterli değildir. Bununla birlikte imar faaliyetlerinden dolayı bazı kimselerin mal varlığında meydana gelen değer artışından pay alınması, toplumsal ihtiyaçları gidermeyi esas alan kamu hizmetlerinin aksamadan yürütülebilmesini sağlamaya yönelik finansmanın oluşturulması amacına hizmet etmekte ise de değer artışının tamamının değer artış payı olarak alınmasının vergi, resim ve harç benzeri mali yükümlülük niteliğindeki değer artış payının oranının makul ve kabul edilebilir ölçüleri aştığı ve malike aşırı bir külfet yüklenmesine yol açtığı sonucuna varılmıştır.

Kural bu hâliyle maliklerin, imar uygulamasından elde ettikleri yarar ile yüklendikleri külfet arasında ortaya çıkan açık bir dengesizliğin önlenmesine imkân tanımamaktadır. Diğer bir ifadeyle imar uygulaması sonucu taşınmazın değerinde ortaya çıkan değer artışının tamamının kamuya aktarılması suretiyle topluma bırakılan ekonomik değer ile imar uygulamasının, taşınmazın geride kalan kısmına sağladığı ekonomik katkı arasında makul bir orantının sağlanmasına ilişkin güvencelerin kuralda bulunmadığı anlaşılmaktadır. Bu durumda değerinde artış olan arsanın artan değerinin tamamının değer artış payı olarak alınmasını öngören kuralın makul ve kabul edilebilir ölçülere uygun olmadığı, malike aşırı bir külfet yüklediği, kamu yararı ile malikin mülkiyet hakkı arasında gözetilmesi gereken adil dengeyi malik aleyhine bozduğu ve bu itibarla orantısız bir sınırlamaya neden olduğu sonucuna ulaşılmıştır.”

Bana göre çok net ve aslında yapılan/yapılacak her türlü vergi düzenlemesinde mutlaka göz önünde tutulması gereken bir karar. Anayasa Mahkemesi kararında çok açık bir şekilde imar uygulaması sonucu taşınmazın değerinde ortaya çıkan değer artışının tamamının kamuya aktarılması suretiyle topluma bırakılan ekonomik değer ile imar uygulamasının, taşınmazın geride kalan kısmına sağladığı ekonomik katkı arasında makul bir orantının sağlanmasına ilişkin güvencelerin kuralda bulunmadığı bunun da malike aşırı bir külfet yüklediği, kamu yararı ile malikin mülkiyet hakkı arasında gözetilmesi gereken adil dengeyi malik aleyhine bozduğu ve bu itibarla orantısız bir sınırlamaya neden olduğu sonucuna ulaşıldığını belirtiyor.

ŞİMDİ NE OLACAK?

AYM Kararında “ 7221 sayılı Kanun’un 1. maddesinin (2) numaralı fıkrasının ikinci cümlesi ile anılan Kanun’un 12. maddesiyle 3194 sayılı Kanun’a eklenen ek 8. maddenin dördüncü fıkrasının birinci cümlesinde yer alan “…artan değerinin tamamı…” ibaresinin iptal edilmesi nedeniyle doğacak hukuksal boşluk kamu yararını ihlal edici nitelikte görüldüğünden Anayasa’nın 153. maddesinin üçüncü fıkrası ile 6216 sayılı Kanun’un 66. maddesinin (3) numaralı fıkrası gereğince bu cümleye ve ibareye ilişkin iptal hükümlerinin kararın Resmî Gazete’de yayımlanmasından başlayarak dokuz ay sonra yürürlüğe girmesi uygun görülmüştür.” denilerek iptal hükmünün yürürlüğe girmesi için 9 aylık süre verilmiştir. Beklenen, bu dokuz aylık sürede İmar Kanunu’nun ilgili maddesinde AYM kararında belirtilen hukuksuzluğun düzeltilmesine yönelik bir düzenleme yapılmasıdır. Yeni hüküm çok büyük ihtimalle yukarıda yer verdiğim makalemde söylediğim gibi konunun ilk gündeme geldiği yıllardaki düzenleme taslağında olduğu gibi değer artışının tamamı olarak değil , kamu yararı ile malikin mülkiyet hakkı arasında gözetilmesi gereken adil dengeyi koruyan “orantılı” bir yüzdeye bağlanması şeklinde düzenlenecektir.

O zamana kadar ise söz konusu madde yürürlüğe girdiği tarihten bugüne kadar olduğu gibi maliklerden bu yönde bir imar değişikliği talebi gelmeyecektir…

AYM Kararı Sonrası Değer Artış Payı Uygulaması

Mahkeme Ve İcra Daireleri Kararlarıyla 5.000 TL’nin Üzerinde Yapılacak Ödemelerde Vadesi Geçmiş Borç Araştırılacak

Pişmanlık Uygulamasında Özellikli Konular (I)

Yabancı para üzerinden alınan çekin tahsil edildiği günde oluşan kur farkı

İkinci El Cep Telefonu Alımında Gelir Vergisi Tevkifatı İle Bu Teslimde Uygulanacak KDV Oranı (Özelge)

Vergi takdir komisyonları ve yetkileri

E-Defterlerin Oluşturulma ve Berat Dosyalarının Yüklenme Süresi Uzatıldı. (V.U.K Sirküleri 174)

Vergi usulde neler değişti?

Önemli Açıklamaların Yer Aldığı Kurumlar Vergisi Genel Tebliği (Seri No: 1) Taslağı

Mücbir Sebep Hali İlan Edilen Yerlerde KDV-2 Ödeme ve İndirim Sorunu

2024/3.Dönem SMMM Sınav Başvuruları